Ảnh minh họa: AI

Trong hành trình nuôi dạy con cái, không ít cha mẹ, dù với tình yêu thương vô bờ, lại vô tình hình thành những thói quen giao tiếp và ứng xử có thể gây ra những vết sẹo tâm lý sâu sắc cho con. Việc nhận diện và thay đổi những thói quen này là chìa khóa để xây dựng một môi trường gia đình lành mạnh, nơi trẻ được phát triển toàn diện và cảm thấy an toàn, được yêu thương.

So sánh con với "con nhà người ta": "Sao con không được bằng bạn A?", "Nhìn anh/chị B kìa, học giỏi, ngoan ngoãn biết bao!" những câu nói quen thuộc này tưởng chừng vô hại, chỉ nhằm mục đích động viên con cố gắng. Tuy nhiên, việc so sánh con với người khác lại là một trong những thói quen gây tổn thương sâu sắc nhất.

Khi bị so sánh, trẻ dễ dàng cảm thấy mình không đủ tốt, không được cha mẹ chấp nhận con người thật của mình. Điều này không chỉ làm giảm lòng tự trọng, sự tự tin ở trẻ mà còn có thể nảy sinh tâm lý đố kỵ, mặc cảm, hoặc thậm chí là sự chán ghét đối với chính bản thân và người bị đem ra so sánh. Về lâu dài, trẻ có thể hình thành nỗi sợ thất bại, ngại thử thách vì lo sợ không đạt được kỳ vọng và bị so sánh thêm một lần nữa.

Phủ nhận cảm xúc của con: "Có gì đâu mà khóc?", "Chuyện bé xé ra to!", "Đừng có nhõng nhẽo!" những phản ứng này từ cha mẹ thường xuất hiện khi trẻ thể hiện cảm xúc tiêu cực như buồn bã, giận dữ, sợ hãi. Việc phủ nhận cảm xúc của con là một sai lầm nghiêm trọng.

Khi cảm xúc bị phủ nhận, trẻ sẽ học được rằng cảm xúc của mình không quan trọng, không được chấp nhận. Điều này khiến trẻ kìm nén cảm xúc, không dám thể hiện bản thân, và về lâu dài có thể dẫn đến các vấn đề về sức khỏe tinh thần như lo âu, trầm cảm, hoặc khó khăn trong việc quản lý cảm xúc khi trưởng thành. Trẻ cũng có thể mất đi sự tin tưởng vào cha mẹ, không còn muốn chia sẻ những điều thầm kín vì sợ bị phán xét hoặc không được thấu hiểu.

Không lắng nghe con nói: Trong cuộc sống bận rộn, nhiều cha mẹ thường xuyên bị phân tâm bởi công việc, điện thoại, hoặc những lo toan khác khi con muốn trò chuyện. Thói quen không lắng nghe con nói một cách trọn vẹn khiến trẻ cảm thấy mình không được coi trọng, lời nói của mình không có giá trị.

Khi cha mẹ không lắng nghe, trẻ sẽ dần thu mình lại, không còn hào hứng chia sẻ những suy nghĩ, cảm xúc, hay những điều xảy ra trong cuộc sống của mình. Mối liên kết giữa cha mẹ và con cái sẽ dần yếu đi, tạo ra một khoảng cách vô hình. Trẻ có thể tìm kiếm sự lắng nghe ở nơi khác, đôi khi là từ những nguồn không lành mạnh, hoặc đơn giản là cảm thấy cô đơn trong chính ngôi nhà của mình.

Đe dọa, quát mắng hoặc dùng bạo lực: "Nếu con không nghe lời, mẹ sẽ..." "Con hư thế này thì chỉ có ăn đòn!", "Im ngay!" đe dọa, quát mắng, hoặc thậm chí là dùng bạo lực thể chất và lời nói là những thói quen hủy hoại mối quan hệ cha mẹ - con cái nhanh chóng nhất.

Những hành động này không chỉ gieo rắc nỗi sợ hãi mà còn phá vỡ lòng tin của trẻ đối với cha mẹ. Trẻ có thể trở nên nhút nhát, thu mình, hoặc ngược lại, trở nên hung hăng, bạo lực để phản kháng. Bạo lực lời nói cũng có sức tàn phá không kém, những lời lẽ miệt thị, chỉ trích nặng nề có thể ăn sâu vào tâm trí trẻ, hình thành nên những niềm tin tiêu cực về bản thân và thế giới xung quanh. Về lâu dài, điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển nhân cách và khả năng xây dựng mối quan hệ lành mạnh của trẻ khi trưởng thành.

Không đặt ra giới hạn và quy tắc rõ ràng: Ngược lại với sự nghiêm khắc quá mức, việc thiếu vắng các giới hạn và quy tắc rõ ràng cũng là một thói quen có thể gây tổn thương cho trẻ. Khi không có giới hạn, trẻ không biết đâu là đúng, đâu là sai, không hiểu được hậu quả của hành động mình.

Điều này khiến trẻ dễ trở nên bướng bỉnh, khó kiểm soát, hoặc thiếu trách nhiệm. Trẻ có thể cảm thấy bối rối, bất an vì không có một khuôn khổ để định hướng hành vi. Trong tương lai, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc tuân thủ quy tắc xã hội, quản lý bản thân và đối mặt với những thách thức một cách có kỷ luật….

Thay đổi để xây dựng nền tảng vững chắc cho con

Việc nhận diện và thay đổi những thói quen vô tình gây tổn thương này không phải là điều dễ dàng, nhưng là bước đi quan trọng để tạo dựng một môi trường gia đình tích cực và yêu thương. Cha mẹ hãy học cách:

Lắng nghe con một cách chủ động, dành thời gian chất lượng, nhìn vào mắt con, đặt điện thoại xuống và thực sự lắng nghe những gì con muốn nói.

Thấu hiểu và chấp nhận cảm xúc của con, thay vì phủ nhận, hãy giúp con gọi tên cảm xúc và tìm cách giải tỏa lành mạnh.

Khuyến khích và động viên, tập trung vào sự tiến bộ của con, ghi nhận nỗ lực thay vì chỉ nhìn vào kết quả hay so sánh với người khác.

Thiết lập giới hạn rõ ràng và nhất quán, giải thích lý do của các quy tắc và áp dụng chúng một cách công bằng.

Là tấm gương tích cực, trẻ học từ hành động của cha mẹ. Hãy thể hiện sự tôn trọng, lòng trắc ẩn và cách giải quyết vấn đề một cách bình tĩnh.

Bằng cách thay đổi những thói quen nhỏ này, cha mẹ có thể chữa lành những tổn thương tiềm ẩn và xây dựng một nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của con, giúp con tự tin, hạnh phúc và trưởng thành.