Quy định mới về thành lập tổ chức khoa học và công nghệ. Ảnh minh họa: ITN

Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 262/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nghị định gồm 6 chương, 63 điều, bao quát nhiều nội dung quan trọng liên quan đến liêm chính khoa học, đạo đức nghề nghiệp, đánh giá, chuyển đổi số, và đặc biệt là việc thành lập, tổ chức lại, giải thể các tổ chức khoa học và công nghệ trong bối cảnh hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia đang chuyển mình mạnh mẽ.

Nghị định 262/2025 được xem là bước hoàn thiện quan trọng trong hành lang pháp lý điều chỉnh các hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Văn bản này không chỉ làm rõ các quy định của Luật, mà còn cụ thể hóa cách thức triển khai, nhằm đảm bảo sự minh bạch, thống nhất và chuyên nghiệp trong quản lý nhà nước về lĩnh vực này.

Nghị định áp dụng cho mọi tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, bao gồm cả tổ chức công lập, ngoài công lập và có vốn đầu tư nước ngoài.

Ngoài các quy định về đánh giá chiến lược, chính sách, kế hoạch và chương trình khoa học công nghệ, Nghị định còn hướng dẫn chi tiết về liêm chính học thuật, đạo đức nghề nghiệp, tạp chí khoa học, cũng như chuyển đổi số trong hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) những yếu tố then chốt để xây dựng một hệ sinh thái khoa học minh bạch và hiệu quả.

Điều kiện thành lập tổ chức khoa học và công nghệ, chuẩn hóa từ con người đến cơ sở vật chất

Theo quy định mới, việc thành lập tổ chức khoa học và công nghệ (KH&CN) phải đáp ứng ba nhóm điều kiện chính gồm; điều lệ tổ chức và hoạt động, nhân lực, và cơ sở vật chất kỹ thuật.

Mỗi tổ chức KH&CN phải có điều lệ cụ thể, trong đó quy định rõ tên gọi, mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ, lĩnh vực hoạt động, cơ cấu tổ chức, quyền và nghĩa vụ, cũng như phương thức quản lý và điều hành.

Tên tổ chức phải được viết bằng tiếng Việt, có thể kèm ký tự F, J, Z, W hoặc chữ số, và được phép dịch sang tiếng nước ngoài theo hệ chữ La-tinh. Tuy nhiên, tên không được trùng hoặc gây nhầm lẫn với tổ chức khác, đồng thời không vi phạm truyền thống, văn hóa, đạo đức, thuần phong mỹ tục hoặc quyền sở hữu trí tuệ.

Tổ chức phải có trụ sở chính tại Việt Nam, với địa chỉ cụ thể, số điện thoại và thư điện tử chính thức. Người đại diện theo pháp luật là người đứng đầu tổ chức, được quy định rõ trong điều lệ hoặc quyết định thành lập.

Về nhân lực, tổ chức KH&CN phải có tối thiểu 5 người có trình độ đại học trở lên làm việc toàn thời gian. Trong đó, ít nhất 30% có chuyên môn phù hợp với lĩnh vực đăng ký hoạt động.

Đối với tổ chức nghiên cứu hoặc nghiên cứu phát triển (R&D), yêu cầu có ít nhất 01 tiến sĩ chuyên ngành phù hợp làm việc toàn thời gian trong mỗi lĩnh vực đăng ký. Người đứng đầu tổ chức phải có trình độ đại học trở lên, có năng lực chuyên môn và kinh nghiệm quản lý phù hợp; riêng đối với tổ chức công lập mang tên “viện”, người đứng đầu bắt buộc phải có trình độ tiến sĩ.

Những tiêu chuẩn này được đánh giá là góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ nhân lực khoa học, tránh tình trạng “thành lập hình thức” và bảo đảm tính chuyên môn trong hoạt động nghiên cứu.

Tổ chức KH&CN phải có quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hợp pháp trụ sở, phòng thí nghiệm, thiết bị, tài sản trí tuệ và các phương tiện kỹ thuật cần thiết để thực hiện chức năng, nhiệm vụ. Đây là điều kiện nhằm bảo đảm tổ chức có năng lực thực thi thực tế, không chỉ tồn tại trên giấy tờ.

Quy định mới về tổ chức khoa học và công nghệ công lập và có vốn nước ngoài

Đối với tổ chức KH&CN công lập, việc thành lập, tổ chức lại và giải thể sẽ được thực hiện theo quy định chung của Chính phủ về đơn vị sự nghiệp công lập.

Tuy nhiên, Nghị định 262/2025 có điểm mới quan trọng: các tổ chức khoa học và công nghệ đặc thù (quy định tại Điều 46 Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo) không bắt buộc phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí, điều kiện như đơn vị sự nghiệp công lập thông thường. Quy định này mở ra cơ chế linh hoạt hơn cho các viện nghiên cứu chuyên ngành, tổ chức nghiên cứu liên ngành hoặc tổ chức hoạt động trong các lĩnh vực mới nổi, nơi cần cơ cấu tổ chức và cơ chế quản lý riêng biệt.

Một trong những nội dung được quan tâm nhất trong Nghị định 262/2025 là quy định cụ thể về việc thành lập tổ chức KH&CN có vốn nước ngoài hoặc ngoài công lập.

Hồ sơ đề nghị cho phép thành lập gồm bảy nhóm tài liệu chính, trong đó đáng chú ý là: Đơn đề nghị cho phép thành lập theo mẫu thống nhất; Văn bản xác nhận tư cách pháp lý của tổ chức, cá nhân nước ngoài góp vốn; Lý lịch khoa học của người đứng đầu dự kiến; Dự thảo điều lệ tổ chức và hoạt động; Đề án thành lập, trình bày sự cần thiết, tính phù hợp với chiến lược phát triển KH&CN và kinh tế xã hội Việt Nam, cùng các nội dung liên quan đến nhân lực, đầu tư và tài chính; Tài liệu chứng minh điều kiện cơ sở vật chất, nhân lực; Báo cáo tài chính đã kiểm toán hoặc tài liệu tương đương của đối tác nước ngoài trong năm tài chính gần nhất.

Tất cả tài liệu bằng tiếng nước ngoài phải kèm bản dịch tiếng Việt có chứng thực, và những giấy tờ liên quan đến tổ chức, cá nhân nước ngoài phải được hợp pháp hóa lãnh sự theo quy định.

Nếu dự án thành lập gắn với việc xây dựng công trình, hồ sơ phải bổ sung báo cáo nghiên cứu khả thi theo pháp luật về đầu tư xây dựng.

Trình tự, thủ tục giải quyết hồ sơ, rút ngắn thời gian, tăng tính phối hợp

Theo Nghị định, hồ sơ đề nghị thành lập tổ chức KH&CN có vốn nước ngoài được gửi đến Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố nơi dự kiến đặt trụ sở chính qua hệ thống dịch vụ công trực tuyến, trực tiếp hoặc qua đường bưu điện.

Quy trình xử lý được thiết kế rõ ràng, với thời hạn cụ thể cho từng bước:

Trong 05 ngày làm việc kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ, UBND tỉnh, thành phố phải gửi văn bản lấy ý kiến các bộ, cơ quan liên quan;

Trong 10 ngày làm việc, các cơ quan được hỏi ý kiến phải trả lời bằng văn bản và chịu trách nhiệm về nội dung phản hồi;

Trong 35 ngày làm việc, UBND cấp tỉnh phải xem xét, quyết định cho phép thành lập và phê duyệt điều lệ tổ chức KH&CN có vốn nước ngoài.

Sau khi được cấp phép, trong vòng 60 ngày, tổ chức phải hoàn tất việc thành lập và đăng ký cấp giấy chứng nhận đăng ký tổ chức KH&CN tại cơ quan có thẩm quyền.

Trường hợp hồ sơ không được chấp thuận, UBND tỉnh, thành phố phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do, bảo đảm tính minh bạch và quyền khiếu nại của tổ chức, cá nhân.

Điểm đáng chú ý là Nghị định 262/2025 cho phép tổ chức, cá nhân tự quyết định việc thành lập tổ chức KH&CN ngoài công lập của mình, tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia sâu hơn vào nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Cách tiếp cận này phù hợp với xu thế quốc tế, khi nhiều quốc gia coi doanh nghiệp là nguồn lực quan trọng thúc đẩy chuyển giao công nghệ và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Việc nới lỏng thủ tục hành chính, song song với yêu cầu minh bạch về nhân lực và cơ sở vật chất, giúp các tổ chức tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài yên tâm mở rộng hoạt động R&D tại Việt Nam.

Bên cạnh quy định về tổ chức, Nghị định 262/2025 còn nhấn mạnh việc bảo đảm liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu, coi đây là tiêu chí quan trọng trong quản lý hoạt động khoa học công nghệ.

Quy định này hướng tới xây dựng môi trường nghiên cứu minh bạch, tôn trọng chuẩn mực học thuật và giảm thiểu các hành vi gian lận, trùng lặp hay chiếm đoạt kết quả nghiên cứu. Cùng với đó, các tạp chí khoa học, đơn vị công bố kết quả nghiên cứu cũng phải tuân thủ nghiêm ngặt quy chuẩn mới về xuất bản, phản biện và lưu trữ dữ liệu khoa học.

Nghị định số 262/2025/NĐ-CP có hiệu lực kể từ ngày 14/10/2025. Việc ban hành văn bản này được kỳ vọng sẽ chuẩn hóa hoạt động của hệ thống tổ chức KH&CN, đồng thời thu hút thêm nguồn lực xã hội và quốc tế vào nghiên cứu đổi mới sáng tạo lĩnh vực được xem là động lực cốt lõi cho phát triển kinh tế tri thức của Việt Nam trong giai đoạn tới.

Với quy định cụ thể, rõ ràng và minh bạch, Nghị định 262/2025 không chỉ củng cố nền tảng pháp lý, mà còn khẳng định cam kết của Chính phủ trong việc tạo dựng môi trường khoa học năng động, hội nhập và phát triển bền vững.