Quang cảnh buổi họp báo. Ảnh: QĐND

Đây là những văn bản pháp lý then chốt, được kỳ vọng tạo ra bước ngoặt trong sự phát triển của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chất lượng sản phẩm, tiêu chuẩn kỹ thuật, công nghiệp công nghệ số và năng lượng nguyên tử tại Việt Nam.

Chuyển mình mạnh mẽ với khuôn khổ pháp lý mới

Phát biểu tại họp bái, Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định cho biết, mặc dù quá trình khởi thảo đã diễn ra từ 1 đến 2 năm trước, nhưng các nội dung của 5 luật đã được xây dựng lại gần như toàn diện. Quá trình này đã tiếp thu sâu sắc các chủ trương và tư tưởng lớn từ Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị (ban hành ngày 22/12/2024).

Dưới sự chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, việc chỉnh sửa, bổ sung các luật này không chỉ nhằm cập nhật thực tiễn mà còn thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ trong việc tháo gỡ các "điểm nghẽn thể chế" vốn được xem là rào cản lớn đối với sự phát triển của KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Việc Quốc hội thông qua 5 luật lần này được đánh giá là bước cụ thể hóa mạnh mẽ các định hướng của Nghị quyết 57-NQ/TW và các Nghị quyết khác của Bộ Chính trị, đặc biệt trong hoàn thiện thể chế, thúc đẩy các động lực phát triển mới. Các luật này tạo nền tảng pháp lý vững chắc để triển khai hiệu quả các chính sách, chiến lược quốc gia, đồng thời đảm bảo tính thống nhất trong quản lý nhà nước, nhất là trong bối cảnh hệ thống chính quyền địa phương hai cấp đang đi vào vận hành.

5 Luật mới mở đường cho Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo tại Việt Nam

Thứ nhất: Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (hiệu lực từ 01/10/2025): Đây là lần đầu tiên Đổi mới sáng tạo (ĐMST) được đưa vào luật và đặt ngang hàng với KH&CN, khẳng định vai trò là động lực then chốt cho nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Luật đặt mục tiêu ĐMST đóng góp 3% vào tăng trưởng GDP, trong khi KH&CN đóng góp 1%.

Luật cũng chuyển trọng tâm quản lý từ kiểm soát đầu vào sang đánh giá hiệu quả đầu ra, cho phép tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu được sở hữu và thương mại hóa kết quả, đồng thời hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ hoạt động này. Quy định này nhằm khuyến khích tinh thần dám nghĩ, dám làm và gắn kết nghiên cứu với thực tiễn kinh tế - xã hội.

Thứ hai: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (hiệu lực từ 01/01/2026): Luật này thể hiện tư duy quản lý mới: chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý chất lượng theo rủi ro, từ tiền kiểm sang hậu kiểm dựa trên dữ liệu và công nghệ số, và từ khuyến khích sang ràng buộc trách nhiệm.

Đáng chú ý, Luật yêu cầu thiết lập hệ thống giám sát chất lượng sản phẩm, hàng hóa quốc gia, kết nối dữ liệu liên ngành để hỗ trợ hậu kiểm và xử lý rủi ro. Các quy định về quản lý hàng hóa kinh doanh trên nền tảng số cũng được làm rõ, tăng cường trách nhiệm của người bán và nền tảng trung gian trong việc đảm bảo chất lượng và giải quyết phản hồi của người tiêu dùng.

Thứ ba: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật (hiệu lực từ 01/01/2026): Luật này đổi mới toàn diện tư duy và phương thức quản lý trong lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng. Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia lần đầu tiên được luật hóa như một công cụ định hướng dài hạn, và một Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng sẽ được thiết lập.

Nguyên tắc "một sản phẩm – một quy chuẩn" trên toàn quốc được quy định nhằm chấm dứt tình trạng chồng chéo quản lý và nâng cao hiệu quả thực thi. Cơ chế thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá quốc tế cũng là một điểm mới giúp doanh nghiệp công nghệ cao dễ dàng tiếp cận thị trường quốc tế.

Thứ tư: Luật Công nghiệp Công nghệ số (hiệu lực từ 01/01/2026): Đây là bước ngoặt lớn, thiết lập khung pháp lý cho các lĩnh vực mới như công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số. Luật quy định chiến lược phát triển chip chuyên dụng và liên kết chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đối với AI, luật đưa ra nguyên tắc "lấy con người làm trung tâm", yêu cầu sản phẩm AI phải có dấu hiệu nhận dạng và Nhà nước dành chính sách ưu đãi cao nhất cho nghiên cứu, phát triển và triển khai AI. Lần đầu tiên, tài sản số (bao gồm tài sản ảo và tài sản mã hóa) được đảm bảo quyền sở hữu, giao dịch và bảo mật. Hạ tầng số thiết yếu như trung tâm dữ liệu AI và khu công nghệ số tập trung sẽ được ưu tiên đầu tư.

Thứ năm: Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi (hiệu lực từ 01/01/2026): Luật này tạo lập khung pháp lý toàn diện, phù hợp với hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), xác định điện hạt nhân là chiến lược quốc gia nhằm đảm bảo an ninh năng lượng và giảm phát thải carbon.

Một điểm mới quan trọng là quản lý an toàn, an ninh hạt nhân được thống nhất bởi một cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo tiêu chuẩn quốc tế và quản lý toàn bộ vòng đời nhà máy. Luật cũng có riêng một chương về an toàn cơ sở hạt nhân và thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp, hướng tới làm chủ công nghệ.

Việc thông qua và triển khai các luật này được kỳ vọng sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển bền vững của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, và kinh tế số tại Việt Nam.