Ngày 27/10 tại Ninh Bình, trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức, UNESCO chính thức công bố Báo cáo Đánh giá mức độ sẵn sàng của Việt Nam trong việc thực hiện các khuyến nghị về Đạo đức Trí tuệ nhân tạo (RAM). Đây là bản đánh giá toàn diện đầu tiên của Việt Nam theo Khuyến nghị toàn cầu của UNESCO năm 2021, với sự tham gia của lãnh đạo các bộ, ngành, giới nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức xã hội.

UNESCO bàn giao Báo cáo RAM cho Việt Nam. Ảnh: VGP

Trong bối cảnh AI đang ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế, giáo dục và đời sống, báo cáo RAM nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển AI gắn liền với giá trị nhân văn và công bằng xã hội. Báo cáo đánh giá hệ sinh thái AI của Việt Nam dựa trên 5 khía cạnh: khung pháp lý, hòa nhập xã hội văn hóa, khoa học giáo dục, kinh tế nguồn nhân lực, và hạ tầng kỹ thuật đổi mới sáng tạo.

Kết quả cho thấy Việt Nam là một trong những quốc gia năng động nhất châu Á trong việc xây dựng nền tảng cho phát triển AI. Từ năm 2010 đến nay, Việt Nam đã tăng hạng từ 134 lên 26 thế giới về công bố khoa học trong lĩnh vực AI  một bước tiến cho thấy nỗ lực đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và ứng dụng công nghệ.

Cùng với đó, nhiều chính sách quan trọng được ban hành, trong đó Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030 đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào top 3 ASEAN và top 50 thế giới về phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Báo cáo RAM cũng ghi nhận nền tảng kỹ thuật số vững chắc mà Việt Nam đang xây dựng. Năm 2024, lần đầu tiên Việt Nam được xếp hạng “Rất cao” trong Chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc, với hạ tầng Internet, dữ liệu và mạng di động phủ rộng khắp. Điều này giúp thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và đô thị, tạo điều kiện cho AI được ứng dụng ở nhiều lĩnh vực.

Việt Nam hiện có thế mạnh về năng lực Toán và Khoa học trong khu vực, cùng mức độ tin tưởng cao của người dân vào công nghệ số và dữ liệu Chính phủ. Đây là tiền đề quan trọng để phát triển AI có trách nhiệm và minh bạch.

Tuy vậy, báo cáo cũng chỉ ra những thách thức cần giải quyết, đặc biệt là trong việc chia sẻ và liên thông dữ liệu giữa các ngành. Việc này không chỉ liên quan đến kỹ thuật mà còn đòi hỏi khung pháp lý đồng bộ để đảm bảo an toàn, bảo mật và quyền riêng tư của công dân.

Một trong những điểm đáng chú ý của báo cáo là vấn đề công bằng trong tiếp cận giáo dục AI. Cơ hội học tập và tham gia hệ sinh thái công nghệ của phụ nữ, người khuyết tật và các nhóm dân tộc thiểu số vẫn còn hạn chế. UNESCO khuyến nghị Việt Nam đưa nội dung đạo đức AI vào chương trình đào tạo, từ giáo dục phổ thông đến bậc đại học, đồng thời tăng cường kỹ năng STEM cho học sinh và sinh viên.

Bên cạnh đó, báo cáo đề xuất đào tạo đạo đức AI cho công chức, giáo viên và nhà phát triển công nghệ, giúp hình thành văn hóa sử dụng AI có trách nhiệm. Hiện nay, nguồn nhân lực trong các lĩnh vực như tài chính, y tế, logistics hay sản xuất vẫn đang trong quá trình thích ứng với các yêu cầu mới của chuyển đổi số.

Báo cáo RAM khuyến nghị Việt Nam tích hợp sâu hơn các nguyên tắc đạo đức vào chiến lược quốc gia và hệ thống pháp luật về AI, đồng thời xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật đạo đức, và thử nghiệm mô hình sandbox cho các chính sách mới. Một đề xuất quan trọng khác là thành lập Ủy ban Đạo đức AI Quốc gia, nhằm điều phối chính sách, giám sát và thúc đẩy chia sẻ dữ liệu có trách nhiệm.

Báo cáo cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của đầu tư hạ tầng dữ liệu quy mô lớn, phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo AI trong các lĩnh vực chiến lược, và khuyến khích các dự án cộng đồng ứng dụng AI trong bảo tồn văn hóa, ngôn ngữ và di sản.

Ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam, phát biểu tại Lễ công bố Báo cáo RAM

Phát biểu tại lễ công bố, ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam, đánh giá cao cam kết của Việt Nam trong việc phát triển AI lấy con người làm trung tâm. Ông cho rằng, với tầm nhìn chiến lược rõ ràng và nền tảng chính sách đang hoàn thiện, Việt Nam có tiềm năng trở thành hình mẫu trong khu vực về việc kết hợp giữa đổi mới sáng tạo và đạo đức công nghệ.

“Báo cáo RAM giúp Việt Nam xác định rõ cơ hội và thách thức, từ đó có thể phát triển trí tuệ nhân tạo theo hướng công bằng, nhân văn và bền vững”, ông Baker nhận định.

Báo cáo RAM được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 8/2024 đến tháng 8/2025, bởi nhóm chuyên gia liên ngành với sự hỗ trợ kỹ thuật của UNESCO, điều phối bởi Bộ Khoa học và Công nghệ, và tài trợ bởi Liên minh châu Âu. Quá trình triển khai bao gồm nghiên cứu tài liệu, phỏng vấn chuyên sâu và tham vấn đại diện từ cơ quan nhà nước, khu vực tư nhân, giới học thuật và cộng đồng.

Với những kết quả này, Việt Nam đang bước những bước đi vững chắc trên con đường phát triển trí tuệ nhân tạo có đạo đức hướng tới một tương lai công nghệ vì con người.