Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được xây dựng nhằm cụ thể hóa. Ảnh: KHCN

Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được xây dựng nhằm cụ thể hóa mục tiêu phát triển kinh tế bền vững, đảm bảo an ninh, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân và tạo động lực cho tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đây cũng là một trong những công cụ pháp lý giúp Việt Nam hiện thực hóa các mục tiêu phát triển đến năm 2030 và 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.

Hoàn thiện cơ chế tổ chức, vận hành tổ chức Khoa học, Công nghệ

Góp ý cho Dự thảo, PGS, TS Tào Thị Quyên – Phó Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) cho rằng, để đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững và bao trùm, cần khẩn trương hoàn thiện thể chế khoa học và công nghệ, đặc biệt là cơ chế tổ chức và vận hành các tổ chức khoa học, công nghệ.

Theo bà Quyên, việc này không chỉ tạo nền tảng pháp lý vững chắc để các tổ chức khoa học – công nghệ hoạt động hiệu quả, mà còn giúp "cởi trói" cho hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, thúc đẩy đóng góp của khu vực này vào phát triển kinh tế - xã hội đất nước.

PGS, TS Tào Thị Quyên – Phó Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh)

PGS, TS Tào Thị Quyên nhấn mạnh, cần sửa đổi quy định về đăng ký hoạt động khoa học – công nghệ, theo hướng chỉ yêu cầu các tổ chức có chức năng nghiên cứu, phát triển công nghệ thực hiện đăng ký. Các tổ chức khác như doanh nghiệp, cơ sở giáo dục, y tế đã được thành lập theo quy định chuyên ngành thì không cần thực hiện thêm thủ tục này.

“Điều này giúp Nhà nước xác định đúng các tổ chức cần ưu tiên đầu tư, phát triển các đơn vị nghiên cứu mạnh đạt tầm khu vực và quốc tế”, bà Quyên nêu rõ.

Ngoài ra, chuyên gia này cho rằng các tổ chức nghiên cứu cần được định hướng hoạt động phi lợi nhuận và tái đầu tư để phát triển. Cần bổ sung cơ chế cho phép viên chức khoa học, công nghệ trong khu vực công lập được thành lập doanh nghiệp từ kết quả nghiên cứu, từ đó tạo động lực chuyển giao công nghệ và thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Tăng quyền tự chủ và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu

Một nội dung quan trọng khác được đề xuất là cần xây dựng cơ chế tự chủ phù hợp cho các tổ chức khoa học – công nghệ công lập, đặc biệt về tài chính, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, nhân sự và hợp tác quốc tế. Việc này cần đi kèm với việc đánh giá kết quả đầu ra làm cơ sở phân bổ ngân sách và giao quyền tự chủ toàn diện.

Đáng chú ý, PGS, TS Tào Thị Quyên đề nghị không yêu cầu tổ chức chủ trì, cá nhân chủ nhiệm đề tài nghiên cứu hoàn trả ngân sách trong trường hợp đã thực hiện đúng quy định nhưng không đạt kết quả cuối cùng, nhằm thừa nhận bản chất rủi ro vốn có của nghiên cứu khoa học.

Cùng với đó, bà đề xuất bổ sung quy định về hoạt động khoa học – công nghệ trong các cơ sở giáo dục đại học, đồng thời có chính sách hỗ trợ nghiên cứu viên sau tiến sĩ, nghiên cứu sinh và học viên cao học thông qua học bổng, nhiệm vụ nghiên cứu từ ngân sách nhà nước.

Tạo khung pháp lý linh hoạt, thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Đồng quan điểm, GS, TS Trần Thị Thanh Tú – Trưởng ban Khoa học & Đổi mới sáng tạo (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng Luật cần được sửa đổi, bổ sung để bắt kịp với tốc độ phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ toàn cầu và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

“Luật cần tạo ra khung pháp lý linh hoạt hơn để khuyến khích đổi mới sáng tạo trong các tổ chức nghiên cứu. Cần mở rộng phạm vi các hoạt động nghiên cứu có thể nhận tài trợ, bao gồm cả nghiên cứu ứng dụng và đổi mới sáng tạo, chứ không chỉ giới hạn trong nghiên cứu cơ bản”, GS, TS Trần Thị Thanh Tú đề xuất.

Việc này sẽ giúp tăng cường mối liên kết giữa các nhà khoa học, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, đồng thời tạo ra giá trị thực tiễn cho nền kinh tế.

Ngoài ra, theo GS, TS Tú, Dự thảo cần có chính sách đặc biệt để hỗ trợ các tổ chức khoa học, trường đại học xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực khoa học – công nghệ trong tương lai.

Các chuyên gia đều nhấn mạnh rằng, cùng với việc hoàn thiện thể chế, cần đổi mới công tác quản lý tổ chức khoa học – công nghệ theo hướng phân quyền mạnh mẽ cho các bộ, ngành, địa phương, tổ chức và cá nhân. Đồng thời, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ tiên tiến, chuyển đổi số trong quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.