Hành trình “học lại tiếng mẹ đẻ của dân tộc mình”

Sau mỗi buổi học chiều, trong một phòng học nhỏ của Trường THPT Thạch An, các em học sinh lại quây quần bên nhau, cùng luyện hát then, tập đàn tính, chỉnh sửa từng câu hát, từng cách phát âm tiếng Tày. Không chỉ học then mới, các em còn tập luyện cả then cổ, những làn điệu đòi hỏi vốn từ phong phú và phát âm chuẩn xác.

Các em học sinh trường THPT Thạch An, tỉnh Cao Bằng cùng nhau luyện tập cách phát âm tiếng Tày và hát then, đàn tính sau mỗi buổi học chiều.

Em Trương Việt Hoàng, học sinh lớp 12D cho biết, trước đây em nói tiếng Tày chưa tốt. Nhưng từ khi tham gia câu lạc bộ “Cùng em khám phá công viên địa chất”, hưởng ứng cuộc thi “Bảo tồn tiếng dân tộc Tày, Nùng cho học sinh THCS và THPT trong vùng Công viên địa chất Non nước Cao Bằng”, em được tham gia nhiều hoạt động ngoại khóa, có thêm nhiều cơ hội trải nghiệm, thực hành. Nhờ đó, Hoàng dần tự tin hơn và giờ đã có thể giao tiếp bằng tiếng Tày ngay trong gia đình mình.

“Trong câu lạc bộ có rất nhiều hoạt động giúp chúng em có cơ hội được học hỏi, được nói tiếng Tày. Các bạn trong câu lạc bộ thường tổ chức các buổi cùng nhau học hát then đàn tính, dịch các bài viết, bản tin của trường và tập nói chuyện với nhau bằng tiếng Tày. Bây giờ thì các bạn nói ngày càng tốt và ngày càng có nhiều bạn biết hát then, đàn tính. Qua việc học hát then, đàn tính còn giúp chúng em học được nhiều câu tiếng Tày trong lời hát nữa”, Trương Việt Hoàng kể.

Trường THPT Thạch An là ngôi trường miền núi, với hơn 70% học sinh là dân tộc Tày, Nùng. Nhưng các em ít sử dụng tiếng Tày để giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày. Chỉ đến khi tham gia Câu lạc bộ “Cùng em khám phá Công viên địa chất” và chuẩn bị cho cuộc thi “Bảo tồn tiếng Tày, Nùng” thì hành trình “học lại tiếng nói của chính dân tộc mình” mới thực sự bắt đầu.

Tham gia Câu lạc bộ giúp các em tự tin nói tiếng Tày nhiều hơn

Em Nông Đàm Bảo Thương, thành viên trong CLB “Cùng em khám phá Công viên địa chất” Trường THPT Thạch An chia sẻ rằng, chính môi trường sinh hoạt tập thể ở trường đã tạo điều kiện để các em nói tiếng Tày nhiều hơn, hiểu sâu hơn về văn hóa dân tộc mình.

“Khi tham gia câu lạc bộ thì các thành viên sẽ nói chuyện với nhau bằng tiếng Tày, cùng nhau tập các làn điệu dân ca và học hỏi thêm ở ông, bà, bố mẹ để biết nói tiếng Tày nhiều hơn. Nhà trường cũng tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm như đi gặp các nghệ nhân, nghệ sỹ, em cũng thấy học hỏi được nhiều. Từ đó đã làm cho em muốn tìm hiểu sâu hơn về văn hóa của dân tộc mình ví dụ như bộ áo chàm được làm như thế nào và hát then, đàn tính có ý nghĩa như thế nào trong đời sống của bà con dân tộc mình”, Bảo Thương bày tỏ.

Đầu năm 2025, khi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Cao Bằng phối hợp với Ban Quản lý Công viên Địa chất Non nước Cao Bằng và Sở GD&ĐT tổ chức cuộc thi “Bảo tồn tiếng Tày, Nùng cho học sinh vùng công viên địa chất”, thầy và trò trường THPT Thạch An tích cực tham gia với nhiều hoạt động phong phú trong một sân chơi đầy bổ ích.

Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xã Thạch An phối hợp với trường THPT Thạch An (Cao Bằng) đặt các tấm standee đẹp mắt có hệ thống mã QR tại các điểm di tích, nhà văn hóa

Cô Phạm Thị Quyên, giáo viên Trường THPT Thạch An, tỉnh Cao Bằng, phụ trách Câu lạc bộ “Cùng em khám phá công viên địa chất” cho biết, sau khi cuộc thi kết thúc nhiều trường sẽ dừng lại các hoạt động của mình. Nhưng qua cuộc thi, Trường THPT Thạch An nhận thấy đây là một hoạt động rất thiết thực bởi đa số các em học sinh trong trường là người Tày, Nùng mà phần lớn lại đang rời xa chính ngôn ngữ của dân tộc mình.

Từ nhận thức đó, Nhà trường đã xây dựng dự án khoa học kĩ thuật “Phát huy năng lực của câu lạc bộ cùng em khám phá công viên địa chất trường THPT Thạch An trong việc bảo tồn tiếng Tày, Nùng và quảng bá cho Công viên địa chất Non nước Cao Bằng” để đánh thức tình yêu tiếng mẹ đẻ của học sinh.

“Đánh thức” tiếng mẹ đẻ, góp phần gìn giữ bản sắc dân tộc

Từ tháng 5 năm 2025 đến nay, Câu lạc bộ đã triển khai nhiều hoạt động, trong đó nổi bật là việc xây dựng các video tuyên truyền bằng tiếng Tày, kết hợp song ngữ Tày - Việt. Nội dung video ngắn gọn, sinh động, gắn bảo tồn ngôn ngữ với quảng bá giá trị văn hóa, lịch sử và địa chất địa phương như: Rừng cây di sản Vân Trình; Hang Nà Mẹc; Lễ hội Nàng Hai; Di tích đồn Đông Khê và Núi Báo Đông… Các sản phẩm này còn được tích hợp mã QR, góp phần nâng cao hiệu quả tuyên truyền và trải nghiệm cho người xem.

Câu lạc bộ triển khai nhiều hoạt động thiết thực, trong đó nổi bật là xây dựng các video tuyên truyền bằng tiếng Tày, kết hợp song ngữ Tày - Việt ngắn gọn, sinh động

Cùng với đó, nhà trường còn đưa hát then, đàn tính đến gần hơn với học sinh thông qua các chương trình giao lưu, sinh hoạt tập thể. Các sản phẩm truyền thông này không chỉ đăng tải trên Fanpage nhà trường mà còn được đăng tải trên page Đoàn xã Thạch An và được Ban Quản lý Công viên địa chất Non nước Cao Bằng sử dụng làm tài liệu tuyên truyền chính thức.

“Chúng tôi đã đánh thức được tình yêu đối với ngôn ngữ mẹ đẻ của các em, làm cho các em hào hứng hơn với tiếng nói của dân tộc mình mà trước đây em nghĩ là nó quê mùa, nó lỗi thời, lạc hậu, không hợp thời và ít người nói thì bây giờ các em đã yêu nó trở lại. Các em cũng đã bắt đầu sửa soạn một cái tâm thế là sẽ nói, sẽ dùng nó và tôi thấy các em đã giao tiếp được trong trường học. Nhà trường cũng đang có dự định triển khai chương trình phát thanh học đường đưa tiếng Tày vào thực hiện các bản tin của nhà trường”, cô Phạm Thị Quyên chia sẻ.

Cán bộ Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xã Thạch An hướng dẫn du khách quét mã QR dẫn đến các video giới thiệu khái quát về xã Thạch An, các điểm di sản và tuyến trải nghiệm "Một thời hoa lửa"

Không chỉ dừng lại trong phạm vi nhà trường, các sản phẩm truyền thông bằng tiếng Tày do thầy và trò Trường THPT Thạch An thực hiện đang từng bước lan tỏa ra cộng đồng. Việc ứng dụng công nghệ số, gắn bảo tồn ngôn ngữ dân tộc với quảng bá các giá trị lịch sử, văn hóa, địa chất của địa phương đã cho thấy hiệu quả rõ nét. Từ thực tiễn đó, tổ chức Đoàn tại cơ sở đã chủ động vào cuộc, phối hợp cùng nhà trường mở rộng mô hình.

Chị Phan Thị Nhung, Bí thư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xã Thạch An cho biết, Đoàn xã Thạch An đã phối hợp với Nhà trường triển khai công trình thanh niên, xây dựng hệ thống mã QR trên các tấm standee đẹp mắt đặt tại các điểm di tích, nhà văn hoá, sân vận động… giúp người dân và du khách dễ dàng tìm hiểu lịch sử, văn hóa địa phương qua các video song ngữ.

Từ sự vào cuộc của tổ chức Đoàn, những video song ngữ Tày - Việt không chỉ trở thành sản phẩm trải nghiệm cho du khách, mà còn từng bước đi vào đời sống cộng đồng. Tiếng Tày được khơi lại từ chính sinh hoạt thường ngày của các em học sinh, lan tỏa trong gia đình, bản làng.

Những video song ngữ Tày - Việt không chỉ trở thành sản phẩm trải nghiệm cho du khách, mà còn từng bước đi vào đời sống cộng đồng

Hơn ai hết, những người cảm nhận rõ nhất sự thay đổi ấy chính là các bậc cha mẹ. Chị Nông Thị Hương, ở xóm Nà Cốc, xã Thạch An, tỉnh Cao Bằng, phụ huynh học sinh tham gia Câu lạc bộ “Cùng em khám phá Công viên địa chất” mừng lắm: “Trước đây thì ở nhà con tôi không biết nói tiếng Tày mấy, chỉ biết nghe một chút thôi, nhưng sau khi tham gia dự án bảo tồn tiếng Tày thì cũng thấy con nói được. Con biết hỏi ông bà, bố mẹ và hàng xóm… câu nào không biết thì cũng đi hỏi để dịch bài cho nhóm. Bây giờ thấy các con cháu biết tìm hiểu, biết nói tiếng Tày như thế này tôi thấy vui lắm, mong các cháu sẽ giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc Tày của mình”.

Từ một ngôi trường vùng cao, tiếng Tày đang được “đánh thức” bằng tri thức, bằng công nghệ và bằng chính tình yêu của thế hệ trẻ. Đó không chỉ là câu chuyện bảo tồn một ngôn ngữ, mà còn là hành trình giữ gìn bản sắc, để tiếng nói của dân tộc Tày, Nùng nơi núi rừng Việt Bắc hồi sinh trong đời sống hôm nay và các thế hệ mai sau.