Tại tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng" diễn ra sáng 29/5 tại Hà Nội, nhiều chuyên gia và đại biểu Quốc hội đã cùng thảo luận, bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ việc tăng thuế thuốc lá, nhấn mạnh đây là giải pháp cấp bách nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là các đối tượng yếu thế, và đảm bảo công bằng xã hội.

Quang cảnh Tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng"

Tọa đàm do Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam, Trung tâm Vì sự Phát triển Phụ nữ Bắc Trung Bộ, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – Bộ Y tế phối hợp tổ chức, với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Vital Strategies.

Tọa đàm có sự tham dự của ông Trương Xuân Cừ, Phó Chủ tịch Thường trực Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam; bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế); bà Nguyễn Thị Thanh Hòa, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Chủ tịch Hội Bảo vệ Quyền trẻ em Việt Nam; PGS. TS. Bùi Thị An, Phó chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam, nguyên Ủy viên Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Đại biểu Quốc hội Khóa XIII; cùng đại diện các Bộ, Hội Nữ trí thức Việt Nam và tổ chức xã hội...

TS. Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Hội Người cao tuổi Việt Nam

Phát biểu tại tọa đàm, TS. Phan Văn Hùng nhấn mạnh đây là hoạt động thiết thực nhằm hiện thực hóa chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, đồng thời thể hiện sự nỗ lực của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thúc đẩy chính sách công vì lợi ích cộng đồng. Tọa đàm diễn ra trong bối cảnh Quốc hội khóa XV đang thảo luận sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó có điều chỉnh thuế thuốc lá. Nhiều đại biểu Quốc hội đã bày tỏ sự quan tâm không chỉ về hiệu quả thu ngân sách mà còn về vai trò của chính sách thuế trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy công bằng xã hội.

Tình hình đáng lo ngại, thuốc lá vẫn là gánh nặng lớn cho sức khỏe Việt Nam

Mặc dù tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã có xu hướng giảm nhẹ trong những năm gần đây, từ 47,4% năm 2010 xuống 41,1% năm 2021, nhưng mức giảm này còn khiêm tốn và chưa đạt được mục tiêu đề ra. Bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá - Bộ Y tế, nhấn mạnh tình hình này tại tọa đàm về thuế thuốc lá gần đây, đồng thời phân tích vai trò quan trọng của thuế tiêu thụ đặc biệt trong việc kiểm soát vấn đề này.

Bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá - Bộ Y tế

Theo bà Hải, sự tồn tại của tới 40 nhãn thuốc lá có giá chỉ từ 7.000 - 10.000 đồng trên thị trường đang khiến việc tiếp cận thuốc lá trở nên quá dễ dàng, đặc biệt đối với trẻ em, thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp. Điều này ảnh hưởng lớn đến khả năng đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong Chiến lược Quốc gia Phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030.

Bà Phan Thị Hải đưa ra những con số đáng báo động về hậu quả của việc sử dụng thuốc lá đối với sức khỏe cộng đồng:

Nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm: Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất, trong đó có 69 chất gây ung thư, là nguyên nhân trực tiếp gây ra 25 loại bệnh nghiêm trọng như ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản.

104.300 ca tử vong mỗi năm: Tại Việt Nam, thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc trực tiếp. Đáng chú ý, 18.800 ca tử vong khác là do hút thuốc lá thụ động (số liệu WHO cập nhật đến năm 2021).

Tăng thuế là biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá

Suy giảm chất lượng nguồn lao động: Hơn 45 triệu người Việt Nam đang có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm. Phần lớn những người không may qua đời vì các bệnh này đều đang trong độ tuổi lao động, gây tổn thất lớn về nguồn lực và kinh tế.

Gánh nặng bệnh tật gia tăng trong tương lai: Bà Hải cảnh báo rằng gánh nặng bệnh tật do sử dụng thuốc lá sẽ trở nên rõ rệt hơn trong 10-20 năm tới, khi những người hút thuốc hiện nay phải đối mặt với những tác động sức khỏe nghiêm trọng tích lũy từ thói quen này.

Thực trạng thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam

Những số liệu trên cho thấy thuốc lá không chỉ là vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là một gánh nặng kinh tế - xã hội to lớn, đòi hỏi các giải pháp mạnh mẽ và toàn diện hơn, trong đó chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đóng vai trò then chốt.

Tác hại khôn lường và gánh nặng kinh tế từ thuốc lá

Các chuyên gia tại tọa đàm cùng khẳng định, tác hại của thuốc lá không chỉ dừng lại ở người trực tiếp hút. Người hút thuốc lá thụ động, đặc biệt là những đối tượng yếu thế như người cao tuổi, phụ nữ và trẻ em, phải gánh chịu rủi ro lớn hơn nhiều lần. Khói thuốc lá chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 250 chất độc hại và hơn 70 chất gây ung thư. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có khoảng 1,2 triệu người chết do hút thuốc lá thụ động, nhiều nạn nhân là phụ nữ và trẻ em.

PGS. TS. Bùi Thị An, Phó chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam

PGS. TS. Bùi Thị An nhấn mạnh: "Gánh nặng kinh tế do thuốc lá gây ra là rất lớn. Mỗi năm, Việt Nam phải chi tới 108 nghìn tỷ đồng cho các vấn đề sức khỏe liên quan đến thuốc lá, gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá." Bà bày tỏ sự xót xa khi chứng kiến nhiều bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, đặc biệt là người nghèo, không có tiền chữa bệnh tại các bệnh viện lớn. "Đây là sự bất lực và đau đớn vô cùng khi chứng kiến người thân mình ra đi mà không có tiền," bà chia sẻ, đồng thời cảnh báo đây là "sự tồn vong của cả thế hệ vì sức khỏe và cũng là sự tồn vong của cả đất nước ta."

Tăng thuế, công cụ hữu hiệu và kinh nghiệm quốc tế

PGS. TS. Bùi Thị An bày tỏ sự ủng hộ tuyệt đối việc tăng thuế thuốc lá theo đúng lộ trình của Bộ Y tế, thậm chí đề nghị tăng ngay lập tức vào năm 2026. Bà lý giải, giá thuốc lá hiện tại ở Việt Nam quá rẻ, tạo điều kiện cho mọi đối tượng dễ dàng tiếp cận, là lý do khiến tình trạng sử dụng thuốc lá tồn tại dai dẳng. Bà cũng chỉ ra rằng, nhiều nền kinh tế trên thế giới đã thành công trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc lá thông qua chính sách tăng giá, cho thấy đây là "kinh nghiệm nhiều năm mang lại hiệu quả lớn."

PGS. TS. Bùi Thị An, Phó chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam

ThS. Đào Thế Sơn (Vital Strategies) cũng phân tích sâu về các kịch bản tăng thuế và tác động lên việc làm, buôn lậu, đồng thời bác bỏ những lo ngại phiến diện, không có cơ sở về "tác dụng phụ" ngược của chính sách này. Bà Nguyễn Thị Thu Hương (Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – Bộ Y tế) khẳng định: "Thuế là công cụ kiểm soát hành vi mạnh mẽ, dựa trên bằng chứng vững chắc từ thực tiễn quốc tế và trong nước."

Đảm bảo công bằng xã hội và truyền thông hiệu quả

Ông Lê Minh Nam, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Tài chính ngân sách của Quốc hội, cho biết Ủy ban cũng đang xem xét việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá. Mặc dù "tăng là cần nhưng tăng bao nhiêu thì còn nhiều quan điểm khác nhau," ông ghi nhận nhiều ý kiến đại biểu ủng hộ tăng thuế sớm theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới.

Ông Lê Minh Nam, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Tài chính ngân sách của Quốc hội

Để đảm bảo công bằng xã hội và không bỏ mặc ai lại phía sau, TS. Bùi Thị An đề xuất các chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề, đào tạo và hỗ trợ kinh tế cho công nhân ngành thuốc lá, cũng như các chế độ nghỉ hưu sớm để họ không bị ảnh hưởng tiêu cực bởi việc tăng thuế và hạn chế sản xuất thuốc lá.

Bên cạnh đó, bà cũng đề cao vai trò của truyền thông trong việc nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá. Đặc biệt, TS. Bùi Thị An mong muốn hạn chế tối đa hình ảnh những người nổi tiếng, thần tượng hút thuốc lá trong phim ảnh và các phương tiện truyền thông khác, vì "thế hệ trẻ sẽ học theo những hành động đó."

Cuối cùng, bà kêu gọi quy rõ trách nhiệm cho những người đứng đầu ở địa phương, khu vực, đặc biệt là các cơ quan quản lý thị trường, công thương, hải quan, thông qua việc đánh giá thường xuyên, kiểm tra đột xuất bằng những hành động thực tế, có hiệu quả, thay vì chỉ dựa vào các báo cáo.

Hướng tới môi trường không khói thuốc

Tọa đàm đã mở rộng không gian thảo luận cho các đại biểu Quốc hội, tổ chức xã hội, đại diện các nhóm dễ bị tổn thương và giới truyền thông, tạo nên một diễn đàn đa chiều nơi tiếng nói cộng đồng có thể góp phần trực tiếp vào quá trình hoạch định chính sách, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong chính sách y tế công cộng tại Việt Nam.

Các đại biểu thảo luận tại tọa đàm

Kết luận tọa đàm, TS. Phan Văn Hùng đề cao các ý kiến tâm huyết, mang tính xây dựng cao của các nhà khoa học, chuyên gia và lãnh đạo các cấp. Ông nhấn mạnh sự quan tâm, chung tay của Quốc hội, cùng sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức chính trị - xã hội, ngành y tế và các tổ chức quốc tế là then chốt để tiến tới một môi trường không khói thuốc, nơi mọi người dân, đặc biệt là người cao tuổi, phụ nữ và trẻ em, được sống khỏe mạnh, an toàn và công bằng. Ông kêu gọi tiếp tục đồng hành, kiến nghị và hành động vì chính sách thuế thuốc lá công bằng, hiệu quả và nhân văn, góp phần hiện thực hóa mục tiêu sức khỏe toàn dân, như một phần không thể tách rời của phát triển bền vững.