Không ít công trình kết thúc trong cảnh chủ nhà ấm ức, nhà thầu mệt mỏi, hai bên “ai về nhà nấy” mà trong lòng đầy bức xúc. Lý do không hẳn vì ai xấu, mà vì cả hai đều thấy mình đúng, còn áp lực, nỗi đau của người kia thì… không thấy.

Với chủ nhà, căn nhà thường là tài sản lớn nhất đời người. Có người để dành mười mấy, hai mươi năm mới dám xây. Tiền thì lớn, kiến thức thì ít, nên nỗi sợ lúc nào cũng thường trực: sợ bị qua mặt, sợ phát sinh, sợ vật tư không đúng, sợ làm xong rồi mới phát hiện sai thì đã quá muộn. Cảm giác phổ biến của nhiều chủ nhà là đang bước vào một “cuộc chơi bất cân xứng”, nơi nhà thầu hiểu rất rõ cuộc chơi, còn mình thì loay hoay giữa vô số quyết định quan trọng nhưng lại… không rành.

Ở chiều ngược lại, nhà thầu cũng mang trong mình những áp lực rất ít khi được nói ra. Họ bước vào một thị trường mà giá rẻ gần như quyết định tất cả. Chủ nhà thường mở đầu bằng câu hỏi quen thuộc: “Bao nhiêu tiền một mét vuông?”. Ai báo thấp hơn thì có lợi thế, còn ai nói kỹ – nói đủ thì dễ bị cho là “vẽ”.

Nhiều trường hợp, nhà thầu buộc phải báo giá thấp để có cơ hội ký hợp đồng, rồi trông chờ vào phát sinh để bù đắp – một vòng luẩn quẩn khiến quan hệ với chủ nhà ngày càng xấu đi. Chưa kể các rủi ro như thay đổi yêu cầu trong quá trình thi công nhưng không được thanh toán phần phát sinh, bị giữ tiền bảo hành, chậm thanh toán đợt cuối, hay thậm chí vướng rủi ro pháp lý khi chủ nhà yêu cầu thi công sai phép. Điều khiến nhiều nhà thầu mệt mỏi nhất là cảm giác làm đúng, làm đủ nhưng chỉ cần một sai sót nhỏ cũng dễ bị đánh giá là thiếu tử tế.

Buổi họp mặt “Xây Nhà Tử Tế” do Cộng Đồng “Học Từ Thực Tế” tổ chức quy tụ 70 chủ nhà đại diện cho hơn 450 chủ nhà đang và sắp xây nhà, cùng 30 đơn vị thiết kế – thi công làm nghề nghiêm túc.

Chia sẻ tại buổi họp mặt “Xây Nhà Tử Tế”, ông Đinh Hoài Nam, người đã hướng dẫn hơn 1.200 chủ nhà tại Khóa học kỹ năng Tự Kiểm Soát Xây Nhà, thẳng thắn nhìn nhận: “Đa số chủ nhà và nhà thầu đều là người tốt, đều muốn làm cho xong một căn nhà đàng hoàng. Vấn đề không nằm ở con người, mà nằm ở cách hai bên bắt đầu làm việc với nhau.”

Theo ông Nam, mấu chốt của rất nhiều xung đột nằm ở cách tiếp cận ngay từ đầu. Khi làm việc với nhà thầu, phần lớn chủ nhà chỉ quan tâm đến một tiêu chí duy nhất: đơn giá xây dựng trên mét vuông. “Nhiều chủ nhà chỉ hỏi một câu: ‘Bao nhiêu tiền một mét vuông?’, trong khi để báo giá đúng, nhà thầu cần rất nhiều thông tin khác như công năng sử dụng, vật tư, biện pháp thi công hay mặt bằng xây dựng.” - Ông Nam cho biết

Vấn đề là, nếu nhà thầu nói đúng và nói đủ ngay từ đầu, đơn giá thường sẽ cao hơn, đồng nghĩa với nguy cơ… rớt hợp đồng. “Nhà thầu hiểu rất rõ nếu nói đúng và nói đủ ngay từ đầu thì giá sẽ cao và dễ rớt. Nhưng nếu không nói hết, thì mâu thuẫn gần như chắc chắn sẽ xảy ra sau này.” - Ông Nam trầm ngâm.

Vô hình trung, cả chủ nhà lẫn nhà thầu bị đẩy vào một “cuộc chơi lệch luật”: báo giá thấp để được chọn trước, rồi tính tiếp sau. Và khi công trình càng đi sâu, phát sinh càng nhiều, tranh cãi là điều khó tránh.

Ở góc độ đại diện cho các chủ nhà, ông Lê Quốc Kiên, Chuyên gia tư vấn bất động sản độc lập, giảng viên tại Khóa học kỹ năng Tự Kiểm Soát Xây Nhà cho rằng cần nhìn thẳng vào tâm lý của người xây nhà:

“Với nhiều người, căn nhà là tài sản của cả đời tích lũy. Chính vì vậy, kỳ vọng của chủ nhà dành cho nhà thầu là rất lớn. Đôi khi nhà thầu làm 9 việc tốt, chỉ cần 1 việc chưa trọn vẹn là dễ bị đánh giá là ‘không tử tế’.”

Theo ông Kiên, một vấn đề rất phổ biến là chủ nhà không biết phải đưa ra tiêu chí gì khi làm việc với nhà thầu, nên buộc phải lệ thuộc hoàn toàn vào cách báo giá của từng bên.

“Mỗi nhà thầu tính diện tích tính phí một kiểu, vật tư một kiểu, biện pháp thi công một kiểu. Chủ nhà càng so càng rối, còn nhà thầu thì buộc phải hạ giá để không bị loại sớm.” 

Anh Lê Quốc Kiên đưa ra 12 tiêu chí cấu thành giá xây nhà mà chủ nhà và nhà thầu cần thống nhất từ đầu.

Chính sự rối rắm đó khiến nhiều nhà thầu chọn cách báo giá thấp để trúng thầu, rồi tìm cách bù lại bằng phát sinh trong quá trình thi công.

Từ những trải nghiệm thực tế đó, các bên tham gia buổi họp mặt đều thống nhất rằng giải pháp không nằm ở việc ai đúng – ai sai, mà nằm ở việc phải tạo ra một nền tảng chung ngay từ đầu.

Theo đề xuất của anh Đinh Hoài Nam, anh sẽ giúp cộng đồng chủ nhà có 1 bảng “đề bài chung” rõ ràng để gửi cho các nhà thầu khi cần lấy báo giá: từ cách tính diện tích, danh mục vật tư, biện pháp thi công, các hạng mục đã bao gồm trong gói thầu và các hạng mục chủ nhà phải trả thêm phát sinh nếu muốn làm... Khi có đề bài thống nhất, chủ nhà không còn bị động trước những “đáp án riêng” của từng nhà thầu, việc so sánh sẽ dựa trên nội dung và tiêu chuẩn thực chất, thay vì chỉ nhìn vào đơn giá trên mét vuông.

Ở chiều ngược lại, các chủ nhà cũng mong muốn anh em nhà thầu minh bạch hơn ngay từ đầu: nói rõ làm gì – không làm gì, tính gì – không tính gì. Các chủ nhà cũng đề nghị anh em nhà thầu từng bước thống nhất các tiêu chuẩn cơ bản khi báo giá, từ cách tính diện tích, danh mục vật tư, biện pháp thi công, làm rõ những hạng mục đã bao gồm và chưa bao gồm trong gói thầu. Sự rõ ràng đó không chỉ giúp chủ nhà dễ hiểu và dễ chọn, mà còn bảo vệ chính nhà thầu khỏi áp lực tranh cãi và đánh giá cảm tính về sau.

Thông điệp chung được rút ra là: đơn giá trên mét vuông không phản ánh đầy đủ giá trị thật của một căn nhà. Khi cả chủ nhà và nhà thầu cùng thay đổi cách tiếp cận – từ mặc cả sang hợp tác dựa trên hiểu biết – thì việc xây nhà mới có cơ hội bớt căng thẳng, bớt tổn thương và trở lại đúng nghĩa là hành trình tạo dựng một mái ấm tử tế.