Ảnh minh họa được tạo bởi AI

Vừa qua, Bệnh viện Hùng Vương (TP.HCM) công bố số liệu đáng chú ý: trong 2 năm, gần 800 ca sinh con được thực hiện bởi các bà mẹ tuổi vị thành niên, nhiều em chỉ mới 13-14 tuổi. Nghĩa là trung bình mỗi ngày có hơn một ca trẻ em sinh con tại chỉ riêng một cơ sở y tế.

Con số này đặt ra nhiều câu hỏi không chỉ với ngành y tế, mà còn với ngành giáo dục, các tổ chức bảo vệ trẻ em và cả gia đình. Bởi đằng sau mỗi ca sinh nở là một câu chuyện dài về sự thiếu hiểu biết, thiếu kỹ năng sống, thiếu định hướng và thậm chí là sự buông lỏng quản lý.

Khi trẻ em làm mẹ sớm, cái giá của sự vội vàng

Hãy hình dung một đứa trẻ 13, 14 tuổi lẽ ra đang học lớp 8, lớp 9, còn đang mơ mộng về tương lai nay phải vật lộn với bỉm, sữa, những cơn sốt đêm và trách nhiệm nuôi dưỡng một sinh linh bé bỏng. Những "bà mẹ nhí" ấy không có sự chuẩn bị về thể chất, tinh thần lẫn kỹ năng làm cha mẹ.

Hôn nhân sớm, mang thai sớm kéo theo hệ lụy nặng nề về sức khỏe sinh sản. Theo các chuyên gia y tế, phụ nữ mang thai dưới 16 tuổi có nguy cơ cao gặp biến chứng thai kỳ, sinh non, con nhẹ cân và tỉ lệ tử vong mẹ con cao hơn đáng kể. Ngoài ra, các em gái trong độ tuổi vị thành niên còn có nguy cơ cao mắc trầm cảm sau sinh, bị tổn thương tâm lý nghiêm trọng.

Lỗ hổng giáo dục giới tính và sự im lặng của người lớn

Hiện tượng "trẻ em sinh ra trẻ em" không phải là vấn đề cá biệt mà là hệ quả tất yếu của việc thiếu hụt giáo dục giới tính toàn diện trong nhà trường và sự né tránh của gia đình.

Nhiều phụ huynh vẫn cho rằng nói chuyện về tình dục với con là “vẽ đường cho hươu chạy”, trong khi nhà trường lại lúng túng hoặc né tránh việc đưa nội dung giáo dục giới tính vào giảng dạy bài bản. Kết quả là các em học sinh bước vào tuổi dậy thì với tâm thế tò mò, thiếu kiến thức, dễ bị ảnh hưởng bởi bạn bè, mạng xã hội và các nội dung lệch chuẩn.

Không chỉ vậy, không ít trường hợp các em mang thai vì bị ép buộc, lạm dụng tình dục, nhưng sự im lặng, thiếu quan tâm từ gia đình và cộng đồng khiến những bi kịch ấy bị che lấp trong bóng tối.

Cha mẹ cần làm gì?

Gia đình với vai trò là nền tảng đầu tiên của mỗi đứa trẻ chính là “tuyến phòng ngự” đầu tiên và quan trọng nhất trước thực trạng yêu sớm, quan hệ tình dục sớm ở tuổi vị thành niên. Tuy nhiên, chính tại đây, không ít cha mẹ lại buông lỏng hoặc né tránh việc đồng hành với con.

Thay đổi tư duy, sẵn sàng đối thoại: Nhiều bậc phụ huynh vẫn còn tâm lý ngại nói chuyện với con về tình dục, cho rằng đó là điều “nhạy cảm” hoặc “không nên nói sớm”. Tuy nhiên, giáo dục giới tính không đồng nghĩa với việc khuyến khích quan hệ tình dục, mà là giúp trẻ hiểu cơ thể, hiểu mối quan hệ giới, biết tự bảo vệ bản thân và xây dựng trách nhiệm với chính mình.

Cha mẹ cần chủ động trò chuyện cởi mở, trung thực với con về các chủ đề tình bạn, tình yêu, giới tính và các ranh giới an toàn.

Theo sát sự thay đổi tâm lý và hành vi của con ở tuổi dậy thì, để kịp thời định hướng khi có dấu hiệu bất thường.

Dạy con kỹ năng từ chối, kỹ năng nhận diện nguy cơ và giá trị bản thân thay vì cấm đoán hoặc dọa nạt.

Trở thành người bạn đồng hành thay vì giám sát: Tuổi vị thành niên là giai đoạn trẻ dễ nổi loạn, đề cao cảm xúc cá nhân. Nếu cha mẹ chỉ áp đặt, kiểm soát, trẻ sẽ càng muốn “thoát khỏi” gia đình.

Hãy lắng nghe thay vì chỉ trích. Đồng hành thay vì giám sát. Đặt niềm tin thay vì nghi ngờ cực đoan.

Nhà trường cần làm gì?

Nhà trường không thể chỉ dừng lại ở việc giảng dạy kiến thức sách vở, mà cần thực sự trở thành nơi giáo dục toàn diện nơi học sinh được học làm người trước khi học làm nghề.

Tích hợp giáo dục giới tính vào chương trình chính khóa, giáo dục giới tính hiện vẫn là nội dung mang tính rời rạc, lồng ghép thiếu hệ thống trong các môn học như sinh học, giáo dục công dân. Trong khi đó, đây nên là một chương trình riêng biệt, chính thức, được xây dựng bài bản theo từng lứa tuổi, theo định hướng:

Cung cấp kiến thức đúng và khoa học về sinh lý tuổi dậy thì, quan hệ tình dục an toàn, phòng tránh thai và bệnh lây truyền qua đường tình dục.

Dạy kỹ năng ứng xử trong mối quan hệ tình cảm, kỹ năng từ chối, kiểm soát cảm xúc và bảo vệ bản thân trước các hành vi xâm hại.

Trường học cần tạo diễn đàn cởi mở giữa giáo viên – học sinh – phụ huynh để chia sẻ, định hướng.

Phối hợp với các chuyên gia tâm lý, bác sĩ sản khoa, tổ chức xã hội để tổ chức hội thảo, câu lạc bộ, sân chơi giáo dục giới tính sáng tạo.

Thiết lập kênh tư vấn tâm lý học đường, nơi học sinh có thể chia sẻ riêng tư và được tư vấn kịp thời.

Không phải giáo viên nào cũng được đào tạo bài bản để nói chuyện về giới tính. Nhà trường cần tổ chức tập huấn chuyên đề để giáo viên có kỹ năng sư phạm phù hợp, đủ tinh tế để giao tiếp với học sinh về chủ đề nhạy cảm này.

Các tổ chức xã hội cần đẩy mạnh truyền thông, tư vấn, hỗ trợ tâm lý cho trẻ vị thành niên, đặc biệt là nhóm có nguy cơ cao.

Pháp luật cần được thực thi nghiêm khắc đối với các hành vi xâm hại, lạm dụng tình dục trẻ em dưới mọi hình thức.

Hành động hôm nay để cứu lấy ngày mai

Trẻ em sinh ra trẻ em không còn là hiện tượng hiếm gặp mà là hồi chuông cảnh tỉnh. Đừng để những em nhỏ phải gồng mình làm mẹ khi chưa kịp lớn. Hành động của cha mẹ và nhà trường hôm nay chính là “lá chắn” vững chắc giúp trẻ vị thành niên bước qua giai đoạn nhạy cảm một cách an toàn, khỏe mạnh và có định hướng tương lai rõ ràng.

Một đứa trẻ không thể nuôi dạy một đứa trẻ, không ai sinh ra đã sẵn sàng làm cha mẹ, càng không phải là một đứa trẻ còn chưa học xong phổ thông. Khi xã hội thờ ơ, chúng ta đang để mặc các em lớn lên với những gánh nặng không đáng có  đó là sự thất bại trong trách nhiệm bảo vệ trẻ em.

Yêu vội, cưới sớm, sinh con ở tuổi vị thành niên không chỉ cướp đi tuổi thơ của các em gái, mà còn tạo nên một vòng luẩn quẩn đói nghèo, thất học và bất bình đẳng kéo dài qua nhiều thế hệ.

Đừng để những bà mẹ nhí tiếp tục lặng lẽ bước vào phòng sinh với ánh mắt bỡ ngỡ và giấc mơ dang dở. Đã đến lúc chúng ta phải hành động bằng giáo dục, bằng pháp luật và bằng tình thương.