Trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941 - 1945) đa có hàng nghìn bài hát ra đời tiếp thêm sức mạnh và hy vọng cho quân dân Liên Xô vượt qua mọi bom đạn, đau thương, mất mát, hy sinh để đi tới ngày chiến thắng.

Đầu tiên phải kể đến Cuộc chiến tranh thần thánh được vang lên từ những ngày đầu sau khi phát xít Đức tấn công Liên Xô. Bài hát đã làm rơi nước mắt hầu hết những người dân Xôviết, được ví như một lời hiệu triệu nhân dân đứng lên chống lại kẻ thù xâm lược.

Đoàn ca múa Huân chương cờ đỏ của Hồng quân trình diễn bài “Cuộc chiến thần thánh."

Dù đã qua 75 năm nhưng mỗi khi giai điệu đó cất lên, người ta xúc động, tự hào về những năm tháng không thể nào quên. Bài hát được Alexander V. Alexandrov phổ nhạc, lời thơ của Vasily I. Lebedev-Kumach, được xem như “quốc ca” của Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại.

Dù ra đời năm 1941 nhưng thực chất bài hát được thai nghén từ năm 1939, khi phát xít Đức tấn công Ba Lan, mở màn cho Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Nhà thơ Vasily Lebedev-Kumach từng ghi lại bút tích, trong đó còn lưu lại đoạn thơ “Những đôi cánh màu đen, dám cả gan bay trên bầu trời Tổ quốc.”

Ngày 22/6/1941 sau khi Đức tấn công Liên Xô, hà thơ Lebedev-Kumach lập tức đã tập trung tất cả trí não, thời gian, năng lực của mình để hoàn thành bài thơ. Sau đó 2 ngày, bài thờ chính thức ra đời với hai khổ thơ đầu nổi tiếng: “Hãy đứng dậy, đất nước rộng lớn/ Hãy đứng dậy, bước vào trận quyết tử” xuất hiện trên các báo Izvestia (Tin tức) và Krasnaya Zvezda (Sao đỏ).

Giám đốc Đoàn ca múa "Huân chương Cờ Đỏ" của Hồng quân Liên Xô kiêm nhà soạn nhạc Alexander Alexandrov sau khi đọc bài thơ đã nhanh chóng phổ nhạc chỉ trong một đêm. Ngày 25/6, các nghệ sĩ trong dàn nhạc của ông đã được luyện tập để hát bài hát mới. Họ học theo lời và nốt nhạc được ghép bằng phấn trên bảng dạy học vì thời gian quá gấp gáp. Thành viên của dàn nhạc lúc đó chỉ có 1/4 vì 3 nhóm khác đã được phái đi các mặt trận để phục vụ chiến sỹ.

Bài hát được vang lên lần đầu tiên vào ngày 26/6, tại Nhà ga Belorussky ở Moskva, tiễn những người lính Xôviết lên tàu hỏa tiến ra mặt trận. Từng lời bài hát như  giục giã, cổ vũ tinh thần người lính.

Nhân kỷ niệm 60 năm Ngày Chiến thắng phát xít - 9/5/2005, tại Nhà ga Belorussky ở thủ đô Moskva đã dựng một tấm bảng đá lưu niệm kỷ niệm lần đầu tiên bài hát Cuộc chiến tranh thần thánh vang lên tại đây.

Năm 1941, bài thơ Cuộc chiến tranh thần thánh được ít nhất 3 nhạc sỹ khác phổ nhạc gồm Matvey I. Blanter, Nikolay Chaplygin và Mikhail Polonsky, trong đó Matvey Blanter chính là người đưa ra bản phổ nhạc đầu tiên. Mỗi người có cách phổ nhạc riêng nhưng phải nói rằng nhạc điệu do Alexandrov sáng tác là thể hiện sự quyết tâm, hào hùng nhất. 

Ngày 28/6/1941, Cuộc chiến tranh thần thánh được ghi đĩa và đồng hành suốt 4 năm trong cuộc chiến giữ nước vĩ đại của người dân Xôviết. Tuy nhiên phải đến 15/10/1941, khi trận chiến quyết định ở ngoại ô Moskva từng bước định hình bài hát mới thực sự lan truyền rộng rãi. Vào thời điểm đó, phát xít Đức đã chiếm được Kaluga, Rzhev và Kalinin, tiến sát Moskva.

Hầu như sáng nào bài hát cũng được vang lên trên song radio sau sau tiếng chuông đồng hồ Điện Kremlin, thôi thúc mạnh mẽ tinh thần các binh sĩ ngoài tiền tuyến cũng như người dân trong hậu phương. Bài hát đã cổ vũ nười dân hãy dũng cảm, luôn quyết tâm để tiến hành cuộc chiến với kẻ thù, bảo vệ Tổ Quốc, đồng thời cổ vũ người lính trong thời gian dài hành quân và trong trận chiến. 

Bộ phim Trận chiến bảo vệ Moskva của đạo diễn Yuri Ozerovt đã tường thuật một câu chuyện huyền thoại về sức truyền cảm của bài hát. Có một điểm ấn tượng là bài hát không được trình diễn trực tiếp mà các chiến sĩ nghe qua điện thoại nhưng sức truyền cảm không hề thua kém. Bài hát đã giúp cho các chỉ huy và chiến sỹ Hồng quân thêm mạnh mẽ để đối đầu với đội quân đông đảo của phát xít Đức.

Sau Ngày Chiến thắng 9/5/1945, bài hát Cuộc chiến tranh thần thánh tiếp tục được Đoàn ca múa Huân chương Cờ Đỏ của Hồng quân, dưới sự chỉ huy của nhạc sỹ Alexander Alexandrov, trình diễn không chỉ trước người dân Liên Xô, mà cả trước người dân các nước khác trong các chuyến lưu diễn nước ngoài. Nguyên soái nổi tiếng của Liên Xô Georgy K. Zhukov, vị chỉ huy huyền thoại của Hồng quân trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, đã gọi bài hát là "bất tử."

Những ngày này, nước Nga và cả thế giới đang phải gồng mình chiến đấu với đại dịch, bài hát lại được vang lên hào hùng như lời cổ vũ, động viên người dân Nga vượt qua khó khăn. 

Một nhóm cựu sinh viên Việt Nam từng học tập tại Liên Xô trước kia đã ghi hình và thể hiện bài hát tại Hà Nội, gửi sang Nga để truyền hình Nga phát chào mừng Ngày Chiến thắng 9/5.

Cuộc chiến tranh thần thánh