Chia sẻ không phải là một kỹ năng mềm đơn lẻ, mà là biểu hiện cụ thể của lòng nhân ái, của khả năng đồng cảm những giá trị làm nên một con người tử tế. Ngay từ khi còn nhỏ, nếu được cha mẹ dẫn dắt đúng cách, trẻ sẽ học được cách mở lòng, thấu hiểu và sống có trách nhiệm với người khác.

Ảnh minh họa

Không phải ngẫu nhiên mà các nhà giáo dục phương Tây xem “học cách chia sẻ” là một cột mốc phát triển quan trọng trong giai đoạn từ 3 đến 7 tuổi lứa tuổi mà trẻ bắt đầu bước ra khỏi thế giới vị kỷ của bản thân để làm quen với cộng đồng.

Theo nhà tâm lý học Jean Piaget, trẻ nhỏ trong giai đoạn đầu đời thường có tư duy “tự trung tâm” mọi sự vật hiện tượng đều xoay quanh bản thân. Việc chia sẻ dù là một món đồ chơi hay cảm xúc là hành vi cần được “học” thông qua trải nghiệm, quan sát và được khuyến khích từ môi trường gia đình, trường học và xã hội.

Thế nhưng trong một xã hội đề cao thành tích, nơi áp lực học tập và cạnh tranh khiến trẻ dần xa rời cảm xúc thật, thì hành động “chia sẻ” lại dần trở nên... xa xỉ. Đây chính là điều khiến nhiều chuyên gia giáo dục lo ngại về nguy cơ hình thành một thế hệ giỏi kỹ năng nhưng thiếu trắc ẩn.

Giáo sư Phạm Minh Hạc nguyên Bộ trưởng Bộ GD&ĐT, trong một hội thảo về giáo dục đạo đức trẻ em, từng nhấn mạnh: “Muốn dạy trẻ biết yêu thương và chia sẻ, không thể chỉ nói suông. Gia đình là môi trường đầu tiên, cha mẹ là người truyền cảm hứng sống nhân văn mạnh mẽ nhất cho trẻ”.

Thực tế cho thấy, trẻ sẽ không hiểu được “chia sẻ là gì” nếu không nhìn thấy cha mẹ thực hành điều đó mỗi ngày. Một gia đình nơi mọi người thường xuyên quan tâm lẫn nhau, nơi những câu nói như “Mẹ mệt à?”, “Bố cần con giúp gì không?”... được khuyến khích, chính là môi trường lý tưởng để trẻ hình thành thói quen sống tử tế.

Hành vi của cha mẹ dù rất nhỏ sẽ để lại dấu ấn mạnh mẽ. Khi cha mẹ sẵn sàng chia sẻ phần quà tặng của mình cho người khó khăn hơn, khi họ kể cho con nghe về một hành động thiện nguyện đầy cảm động, hay đơn giản là biết chia sẻ niềm vui nấu ăn cùng con đó là lúc trẻ học được rằng chia sẻ là một phần tự nhiên của cuộc sống.

Trong môi trường học đường, có rất nhiều tình huống để trẻ thực hành chia sẻ, cho bạn mượn bút, nhường chỗ ngồi, an ủi bạn bị điểm kém, hay cùng hợp tác trong giờ học nhóm. Nhưng nhiều phụ huynh chỉ chú ý đến hành vi cụ thể mà chưa thực sự giúp trẻ hiểu được cảm xúc đằng sau.

Theo Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia giáo dục kỹ năng sống, “chia sẻ” cần được dạy như một phần của EQ trí tuệ cảm xúc. Trẻ cần học cách nhận diện cảm xúc của người khác, hiểu lý do vì sao bạn buồn, biết rằng lời an ủi hay ánh mắt đồng cảm cũng có giá trị ngang với món quà vật chất.

Đặc biệt trong thời đại số, khi trẻ tương tác qua màn hình nhiều hơn là ngoài đời thực, khả năng đồng cảm đang có xu hướng suy giảm. Một nghiên cứu của Đại học Michigan (Mỹ) chỉ ra rằng, thế hệ thanh thiếu niên hiện nay có mức độ đồng cảm thấp hơn 40% so với thập niên 1980. Việc này làm dấy lên cảnh báo về một “khoảng trống cảm xúc” trong thế hệ trẻ.

Mặc dù gia đình là môi trường ban đầu quan trọng nhất, nhưng không thể bỏ qua vai trò của nhà trường trong việc hình thành năng lực chia sẻ và hợp tác của học sinh.

Trong nhiều trường học tại Việt Nam hiện nay, các tiết học đạo đức, hoạt động trải nghiệm hay chương trình giáo dục kỹ năng sống đã bắt đầu lồng ghép bài học về lòng nhân ái, chia sẻ và sống tử tế. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn còn manh mún, thiếu tính hệ thống và chưa thực sự đặt cảm xúc trải nghiệm của trẻ vào trung tâm.

Theo TS. Trần Thành Nam, Chủ nhiệm Khoa Các khoa học Giáo dục, Đại học Giáo dục, ĐHQGHN: “Chúng ta cần xây dựng trường học như một cộng đồng thực hành các giá trị sống chứ không chỉ là nơi truyền đạt kiến thức. Ở đó, chia sẻ là nguyên tắc ứng xử, không phải là khẩu hiệu”.

Chia sẻ là một giá trị đơn giản, nhưng để trở thành hành vi bền vững thì cần được rèn luyện mỗi ngày. Một đứa trẻ biết chia sẻ không chỉ là đứa trẻ dễ thương trong mắt người khác mà còn là một công dân có trách nhiệm trong tương lai.

Trong bối cảnh xã hội thay đổi nhanh chóng, nơi công nghệ có thể khiến con người xa cách nhau hơn, việc giáo dục con biết quan tâm, thấu hiểu và sẻ chia cả vật chất lẫn tinh thần chính là hành trang vững chắc để các em không bị “lạnh lẽo” trong một thế giới hiện đại hóa.