Dạy con tin vào bản chất thiện lành của con người: ITN

Trong hành trình nuôi dạy con, một trong những câu hỏi căn bản mà cha mẹ phải tự trả lời trước tiên là “Mình tin điều gì về con người?” Nếu cha mẹ tin rằng con người sinh ra vốn ích kỷ, cần bị uốn nắn, kiềm chế, thì cách giáo dục sẽ nghiêng về kiểm soát, trừng phạt. Ngược lại, nếu cha mẹ tin rằng con người vốn có bản chất tốt, thì mọi lỗi lầm chỉ là hệ quả của sự chưa đủ hiểu biết, trải nghiệm hoặc môi trường tác động. Cách giáo dục khi ấy sẽ hướng đến đồng hành và khai mở.

Theo nhiều nhà tâm lý học, đặc biệt là những người theo trường phái nhân văn như Carl Rogers hay Abraham Maslow, con người có khuynh hướng tự nhiên vươn tới cái thiện, cái đẹp và cái đúng. Họ gọi đó là “xu hướng hiện thực hóa bản thân”. Trong bối cảnh đó, trẻ em như một tờ giấy trắng không phải sinh ra để chống đối hay phá vỡ khuôn khổ, mà đơn giản đang tìm hiểu thế giới theo cách của mình.

Việc cha mẹ mặc định “trẻ con hư”, “cứng đầu”, “lười biếng” có thể dẫn đến định kiến kéo dài suốt quá trình trưởng thành của trẻ. Một đứa trẻ bị phán xét nhiều lần sẽ bắt đầu tin rằng mình thực sự là như thế. Khi ấy, hành vi sai lệch không còn là một tai nạn, mà trở thành một phần của bản sắc mà xã hội, đặc biệt là gia đình, đã “gán nhãn” cho em.

Khi cha mẹ tin tưởng vào bản chất tốt đẹp của con, họ sẽ coi lỗi lầm là cơ hội để con học hỏi. Chẳng hạn, khi con nói dối, thay vì la mắng, hãy tìm hiểu nguyên nhân như con sợ bị phạt hay muốn bảo vệ ai đó. Tương tự, khi con đánh bạn, thay vì trừng phạt, hãy giúp con gọi tên cảm xúc và dạy con cách giải quyết mâu thuẫn một cách lành mạnh.

Quan điểm “trẻ không hư, chỉ là chưa biết cách hành xử đúng” đang được nhiều nhà giáo dục hiện đại ủng hộ. Giáo sư Alfie Kohn một trong những tiếng nói lớn về giáo dục phi trừng phạt từng viết “Nếu bạn muốn con bạn trở thành người tử tế, bạn phải đối xử với chúng bằng sự tử tế.”

Những đứa trẻ cư xử không đúng thường là vì chúng chưa có công cụ để diễn đạt cảm xúc hoặc chưa hiểu rõ hậu quả hành vi. Khi bị la mắng, trẻ dễ thu mình hoặc phản kháng, thay vì học cách điều chỉnh bản thân.

Do đó, vai trò của cha mẹ không phải là “người phán xử” mà là “người hướng dẫn” người cung cấp cho con vốn từ vựng về cảm xúc, kỹ năng giải quyết vấn đề và những lựa chọn thay thế lành mạnh.

Việc tin rằng bản chất con người là tốt không chỉ giúp cha mẹ nhìn con bằng ánh mắt cảm thông, mà còn giúp đứa trẻ lớn lên với một tâm thế tích cực về thế giới. Trẻ em được nuôi dạy trong môi trường nhân ái thường có xu hướng tin tưởng người khác, biết đồng cảm và có khả năng tha thứ.

Điều này không có nghĩa là cha mẹ bỏ qua mọi lỗi lầm hay để mặc con làm điều sai. Trái lại, kỷ luật tích cực được xây dựng trên nền tảng hiểu biết và giới hạn rõ ràng. Sự yêu thương đi cùng với nguyên tắc, giúp trẻ vừa cảm thấy an toàn, vừa phát triển tính tự chủ.

Trẻ con không học bằng lý thuyết, mà học bằng quan sát. Nếu cha mẹ thường xuyên phán xét người khác, tỏ ra hoài nghi hoặc cay nghiệt, trẻ sẽ dần đánh mất lòng tin vào sự tử tế. Ngược lại, nếu trẻ được chứng kiến cha mẹ tha thứ, cảm thông và lạc quan, chúng sẽ tin rằng điều tốt đẹp luôn có thật.

Không ai trong chúng ta hoàn hảo. Cha mẹ cũng có lúc nổi nóng, cũng có lúc hoài nghi. Nhưng nếu giữ được gốc rễ của niềm tin vào bản chất thiện lành của con người, ta sẽ luôn có cơ hội để sửa sai cả trong hành vi và trong cách nhìn nhận nhau.

Dạy con là dạy cách làm người. Mà làm người, trước hết là tin vào con người. Khi chúng ta nhìn thấy điều tốt trong con cả khi nó chưa bộc lộ rõ chính là lúc ta gieo vào con một niềm tin có sức mạnh suốt đời.