TP.HCM đang đối mặt với yêu cầu cấp thiết phải huy động chất xám từ cộng đồng chuyên gia để giải quyết các bài toán chiến lược như quy hoạch đô thị, phát triển kinh tế - xã hội, hạ tầng, môi trường và chuyển đổi số. Tuy nhiên, theo nhóm nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, cơ chế hiện hành vẫn còn nhiều bất cập, chưa đủ sức thu hút và phát huy hiệu quả nguồn lực trí tuệ.

Tại hội đồng tư vấn báo cáo kết quả đề án "Xây dựng, đề xuất cơ chế, chính sách huy động chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước tham gia tư vấn, xây dựng và phản biện chính sách TP.HCM", do Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM tổ chức, nhiều rào cản trong cơ chế hiện tại đã được chỉ ra.

Toàn cảnh buổi tư vấn nghiệm thu đề án. Ảnh: CESTI

Cụ thể, định mức thù lao và bồi dưỡng theo Thông tư 03/2023/TT-BTC được đánh giá là quá thấp, không tương xứng với công sức và giá trị chất xám mà chuyên gia đóng góp. Bên cạnh đó, thủ tục hành chính rườm rà trong quá trình giải ngân, thanh toán và quyết toán gây phiền hà, ảnh hưởng tới tiến độ và chất lượng công việc.

Thành phố cũng chưa có cơ sở dữ liệu chuyên gia chính thức và toàn diện, gây khó khăn trong việc tra cứu, lựa chọn. Việc mời gọi chuyên gia vẫn phụ thuộc nhiều vào mối quan hệ cá nhân, thiếu tính hệ thống và minh bạch.

Ngoài ra, quy trình phối hợp chưa tối ưu. Một số nhiệm vụ đặt hàng từ cấp trên thiếu yêu cầu cụ thể, khiến chuyên gia gặp khó khăn khi tham gia. Đáng chú ý, chưa có cơ chế phản hồi rõ ràng đối với ý kiến chuyên gia, làm giảm động lực cống hiến lâu dài. Khung pháp lý hiện cũng thiên về thu hút nhân tài dài hạn, thiếu chính sách dành riêng cho việc huy động chuyên gia ngắn hạn với hình thức linh hoạt, đa dạng.

ThS. Phạm Bình An, đại diện nhóm nghiên cứu báo cáo. Ảnh: CESTI

Từ thực trạng trên, nhóm nghiên cứu do ThS. Phạm Bình An chủ nhiệm đã đề xuất ba nhóm giải pháp then chốt nhằm tháo gỡ nút thắt và mở đường cho việc huy động hiệu quả đội ngũ chuyên gia.

Thứ nhất, cải tổ cơ chế tài chính. Nhóm nghiên cứu kiến nghị ban hành định mức thù lao mới có tính cạnh tranh, gắn với chất lượng sản phẩm. Mức chi đột phá được đề xuất gồm: chủ trì hội thảo từ 5 - 10 triệu đồng/buổi, báo cáo chuyên đề nhanh tối đa 40 triệu đồng, chủ nhiệm nhiệm vụ khoa học - công nghệ có thể hưởng tối đa 60 triệu đồng/tháng.

Đồng thời, cần thành lập Quỹ Nghiên cứu phát triển TP.HCM theo mô hình xã hội hóa, huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, cho phép chi trả linh hoạt và nhanh chóng cho các nhiệm vụ cấp bách.

Thứ hai, xây dựng định chế và công cụ hỗ trợ. Cụ thể, Thành phố cần xây dựng nền tảng mạng lưới chuyên gia dạng số, nơi chuyên gia có thể cập nhật hồ sơ chuyên môn; đồng thời, các cơ quan nhà nước dễ dàng tra cứu, lựa chọn và công khai nhu cầu tư vấn.

Bên cạnh đó, việc phát triển cơ sở dữ liệu kinh tế - xã hội mở sẽ giúp cung cấp nguồn dữ liệu chính thống, đầy đủ phục vụ nghiên cứu. Nhóm nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ban hành định hướng nghiên cứu dài hạn, giúp công tác đặt hàng nhiệm vụ khoa học trở nên hệ thống, bài bản và hiệu quả hơn.

Thứ ba, tối ưu hóa quy trình huy động và sử dụng chuyên gia. Đề án nhấn mạnh việc minh bạch hóa toàn bộ quy trình từ đặt hàng, tuyển chọn đến sử dụng kết quả. Đồng thời, đơn giản hóa thủ tục hành chính, đẩy mạnh cơ chế khoán theo sản phẩm cuối cùng. Đề án cũng đề xuất thiết lập cơ chế phản hồi bắt buộc, trong đó, đơn vị tổ chức phải có văn bản phản hồi rõ ràng về việc tiếp thu hay không tiếp thu ý kiến chuyên gia và lý do cụ thể.

Ngoài ra, việc đa dạng hóa hình thức huy động, như tham vấn nhóm nhỏ, đối thoại chiến lược trực tiếp với lãnh đạo thành phố, hoặc làm việc trực tuyến, cũng được khuyến nghị. Bên cạnh thù lao, hình thức tôn vinh, khen thưởng định kỳ cho những chuyên gia có đóng góp nổi bật là giải pháp quan trọng để duy trì động lực cống hiến.

Hội đồng tư vấn đánh giá cao tính cấp thiết của đề án và cho rằng nếu các giải pháp, đặc biệt về cơ chế tài chính, cơ sở dữ liệu và quy trình phản hồi, nếu được triển khai đồng bộ sẽ tạo bước đột phá trong huy động trí tuệ chuyên gia phục vụ phát triển thành phố.

Đây sẽ là tiền đề quan trọng để TP.HCM không chỉ thu hút nhân tài mà còn khai thác hiệu quả nguồn lực chất xám trong và ngoài nước, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững, gắn với đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.