Ảnh minh họa: ITN

Nghị định này, có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, làm rõ các quy định quan trọng về đối tượng tham gia, cách thức đăng ký và đặc biệt là cách tính tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc, hứa hẹn mang lại sự minh bạch và dễ hiểu hơn cho người lao động và người sử dụng lao động.

Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc

Nghị định 158/2025/NĐ-CP đã cụ thể hóa các đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm:

Người lao động theo Luật BHXH hiện hành: Các đối tượng được quy định tại các điểm a, b, c, g, h, i, k, l, m và n khoản 1 và khoản 2 Điều 2 của Luật Bảo hiểm xã hội. Đặc biệt, những người lao động thuộc các điểm a, b, c, i, k, l khoản 1 và khoản 2 Điều 2 của Luật Bảo hiểm xã hội nếu được cử đi học, thực tập, công tác trong và ngoài nước mà vẫn hưởng lương ở Việt Nam vẫn thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.

Chủ hộ kinh doanh: Chủ hộ kinh doanh đã đăng ký kinh doanh và nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc ngay lập tức.

Các chủ hộ kinh doanh khác (không kê khai thuế) sẽ bắt đầu tham gia BHXH bắt buộc từ ngày 01/7/2029.

Nghị định cũng quy định rõ ràng về việc tham gia BHXH bắt buộc đối với các trường hợp đồng thời thuộc nhiều đối tượng khác nhau, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia.

Các trường hợp đặc biệt không thuộc đối tượng tham gia: Nghị định cũng làm rõ các trường hợp không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, nhằm tránh nhầm lẫn và chồng chéo:

Người hưởng trợ cấp BHXH, trợ cấp hàng tháng: Bao gồm người đang hưởng trợ cấp mất sức lao động hàng tháng, các đối tượng hưởng trợ cấp hàng tháng theo các Nghị định, Quyết định trước đây của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ, và người đang hưởng trợ cấp hàng tháng theo Điều 23 của Luật Bảo hiểm xã hội.

Người lao động làm việc không trọn thời gian: Nếu tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp hơn mức tối thiểu quy định.

Người lao động làm việc theo hợp đồng thử việc: Không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.

Đăng ký và cấp sổ BHXH đơn giản và rõ ràng

Quy trình đăng ký tham gia BHXH và cấp sổ BHXH được quy định chi tiết theo Điều 28 của Luật Bảo hiểm xã hội. Các chủ hộ kinh doanh và đối tượng khác có thể đăng ký trực tiếp với cơ quan BHXH hoặc thông qua hộ kinh doanh, doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã.

Đối với người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng (điểm g khoản 1 Điều 2 của Luật BHXH), họ sẽ nộp tờ khai cho cơ quan BHXH trước khi đi. Các cơ quan quản lý cán bộ, công chức, viên chức, người lao động cũng sẽ có trách nhiệm đăng ký BHXH cho những người được cử làm thành viên cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài.

Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc: Hướng dẫn chi tiết từng trường hợp

Đây là một trong những điểm mới và quan trọng nhất của Nghị định. Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc sẽ được tính theo khoản 1 Điều 31 của Luật Bảo hiểm xã hội và được cụ thể hóa như sau:

Tiền lương tháng: Bao gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được thỏa thuận trong hợp đồng lao động. Nghị định làm rõ:

Mức lương theo công việc/chức danh: Tính theo thời gian (tháng) dựa trên thang lương, bảng lương do người sử dụng lao động xây dựng.

Phụ cấp lương: Khoản bù đắp yếu tố về điều kiện lao động, tính chất phức tạp công việc, điều kiện sinh hoạt, mức độ thu hút lao động mà lương cơ bản chưa tính đến hoặc tính chưa đầy đủ. Các khoản phụ cấp biến động theo năng suất, quá trình làm việc, chất lượng công việc sẽ không tính vào.

Các khoản bổ sung khác: Phải xác định được mức cụ thể, thỏa thuận trong hợp đồng lao động và trả thường xuyên, ổn định. Các khoản bổ sung biến động theo năng suất, quá trình làm việc, chất lượng công việc cũng không tính vào.

Tiền lương theo giờ, ngày, tuần: Trường hợp hợp đồng lao động thỏa thuận lương theo giờ, ngày, tuần, tiền lương tháng sẽ được tính bằng tiền lương theo đơn vị đó nhân với số giờ/ngày/tuần làm việc trong tháng theo thỏa thuận.

Cán bộ không chuyên trách cấp xã, thôn, tổ dân phố: Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là mức phụ cấp hàng tháng. Nếu mức phụ cấp thấp hơn mức tối thiểu, thì sẽ đóng theo mức tối thiểu.

Tiền lương bằng ngoại tệ: Sẽ được chuyển đổi sang Đồng Việt Nam theo tỷ giá bình quân mua vào theo hình thức chuyển khoản của Đồng Việt Nam với ngoại tệ do 4 Ngân hàng thương mại có vốn Nhà nước công bố tại thời điểm cuối ngày của ngày 02 tháng 01 (cho 6 tháng đầu năm) và ngày 01 tháng 07 (cho 6 tháng cuối năm).

Mức đóng, phương thức và thời hạn đóng BHXH bắt buộc

Nghị định quy định chi tiết mức đóng, phương thức và thời hạn đóng BHXH bắt buộc của người lao động và người sử dụng lao động theo Điều 33 và Điều 34 của Luật Bảo hiểm xã hội.

Đáng chú ý, đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố (điểm k khoản 1 Điều 2 của Luật BHXH), nếu không làm việc và không hưởng phụ cấp từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng thì người lao động và người sử dụng lao động sẽ không phải đóng BHXH tháng đó.

Nghị định 158/2025/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch hơn, góp phần nâng cao hiệu quả công tác thực hiện chính sách BHXH bắt buộc tại Việt Nam.