Ngày 8/5/1962, bầu trời tại Mũi Canaveral, Florida, rực sáng khi NASA tiến hành một vụ phóng tên lửa quan trọng. Đây là nỗ lực nhằm khẳng định vị thế của Hoa Kỳ trong cuộc đua không gian giữa thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Tuy nhiên, chỉ 54 giây sau khi rời bệ phóng, tên lửa đã phát nổ.

Vụ nổ được xác định có nguyên nhân từ các tấm cách nhiệt trong tầng trên của tên lửa Centaur. Được thiết kế để sử dụng nhiên liệu hydro lỏng và oxy lỏng, Centaur đã không chịu được áp suất khắc nghiệt, dẫn đến sự cố nghiêm trọng. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ khi đó đánh giá rằng Centaur cần nhiều năm để khắc phục trước khi có thể tiếp tục sử dụng.

Annie Easley trong phòng điều khiển ở NASA vào năm 1981. Bà công tác tại cơ quan vũ trụ trong 34 năm trước khi nghỉ hưu vào năm 1989 (Ảnh: NASA)

Thế nhưng chỉ 18 tháng sau, vào ngày 27/11/1963, hệ thống tên lửa được cải tiến đã thành công đưa tàu vũ trụ vào không gian, đánh dấu một bước tiến lớn của công nghệ hàng không vũ trụ Mỹ. Đằng sau thành công đó là sự góp sức vô cùng quan trọng của một người phụ nữ da màu có tên Annie Easley.

Khác với hầu hết những người làm việc trong dự án sửa lại thiết kế tên lửa tại Trung tâm Nghiên cứu Lewis của NASA, Annie Easley không phải là kỹ sư. Bà khi đó thậm chí còn chưa tốt nghiệp đại học. Thế nhưng với tài năng toán học và kỹ năng lập trình xuất sắc, bà được đội ngũ đánh giá rất giỏi trong kỹ năng giải quyết vấn đề.

Trong suốt 34 năm làm việc tại NASA, Annie Easley đã chứng kiến những tầng tên lửa Centaur mà bà tham gia thiết kế mang theo nhiều vệ tinh và tàu thăm dò như Voyager, Pioneer, Viking và Cassini khám phá vũ trụ. Công nghệ thiết kế Centaur còn được tích hợp vào chương trình tàu con thoi và cả tên lửa Saturn đưa con người lên Mặt trăng. Đến nay, tầng đẩy Centaur vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong các sứ mệnh không gian.

Từ cô gái Birmingham đến nhà khoa học tên lửa

Sinh ngày 23/4/1933 tại Birmingham, Alabama, Annie Jean McCrory sớm thể hiện năng khiếu học thuật xuất sắc. Bà tốt nghiệp thủ khoa trường trung học Holy Family. Ban đầu, Annie dự định trở thành điều dưỡng vì đây là một nghề nghiệp ổn định, nhưng rồi chuyển hướng sang ngành dược. Theo bà, có lẽ niềm hứng thú này tới từ việc nhìn thấy dược sĩ làm việc tại một hiệu thuốc gần nhà.

Bà từng theo học ngành Dược tại Đại học Xavier Louisiana nhưng bỏ học sau 2 năm để kết hôn với Theodis Easley, một quân nhân, và trở về Birmingham, nơi bà làm giáo viên thay thế trong thời gian ngắn.

Thời điểm đó người da đen bị tước quyền bầu cử. Khi đăng ký bỏ phiếu ở Birmingham, bà nhận được thông báo rằng mình phải làm bài kiểm tra và nộp thuế bầu cử. Nhưng sau đó, một người ở cục đăng ký cử tri thấy trình độ học vấn của Annie ghi trên đơn đăng ký nên miễn cho bà. Người đó nói rằng: “Bà đã học ở Đại học Xavier. Hai đô la”. Sự việc này thúc đẩy Annie giúp đỡ những người da đen không được học hành chuẩn bị cho bài kiểm tra.

Sau khi chuyển đến Cleveland để ở gần gia đình chồng, Annie dự định tiếp tục học để trở thành dược sĩ, nhưng chương trình gần nhất là ở Columbus, Ohio, cách đó hơn 225km, vì thế bà đành ở nhà làm nội trợ.

Một ngày nọ vào năm 1955, bà đọc thấy trên tờ báo địa phương về hai chị em sinh đôi làm việc như máy tính con người tại Ủy ban Cố vấn Quốc gia về Hàng không (sau này trở thành NASA vào năm 1958). Là một người có khả năng toán học xuất sắc, Easley ngay lập tức đã bị tin tức này cuốn hút. Cơ quan này nằm ở Cleveland, vì thế ngay hôm sau bà đã lái xe đến đây và nộp đơn đăng ký. Easley thành công trúng tuyển và trở thành nhân viên da đen thứ tư trong lực lượng lao động gồm 2.500 người của Trung tâm Nghiên cứu Lewis.

Vai trò và trách nhiệm của bà tại trung tâm dần thay đổi và tăng lên trong nhiều thập niên. Bà trở thành một lập trình viên máy tính, làm việc với các ngôn ngữ như Chương trình Hợp ngữ Tối ưu hóa Tượng trưng, được phát triển cho IBM 650 – một máy xử lý dữ liệu ban đầu, và Hệ thống Dịch công thức (Fortran). Bà phân tích các hệ thống xử lý chuyển đổi năng lượng và hỗ trợ thiết kế công nghệ năng lượng thay thế, bao gồm cả pin dùng trong các phương tiện lai đầu tiên.

Annie Easley trong văn phòng của bà tại Tòa nhà Kỹ thuật Phát triển (1981) (Ảnh:NASA)

Vượt qua rào cản phân biệt đối xử

NASA nổi tiếng với việc nhận diện và thúc đẩy các cá nhân tài năng, nhưng tổ chức này cũng không thoát khỏi những ảnh hưởng tiêu cực của xã hội.

Dù tài năng, Easley vẫn phải trải qua sự kỳ thị và gặp rào cản vì giới tính và màu da của mình. Trong một bức ảnh chụp nhóm sáu người trong đó có bà được phóng to và trưng bày công khai tại NASA, nhưng hình ảnh của bà đã bị cắt bỏ.

Không chỉ vậy, bà được thuê với mức lương thấp hơn những người làm cùng công việc. Khi yêu cầu mức lương xứng đáng, bà nhận được câu trả lời rằng "không còn vị trí nào phù hợp". Thế nhưng bà không để những trở ngại đó ngăn cản mình và vẫn luôn giữ thái độ tích cực. “Bạn có thể kiểm soát tài chính của tôi, nhưng bạn không thể kiểm soát cuộc sống của tôi”, bà tâm niệm.

Vào những năm 1970, bà Easley quay lại đại học, theo đuổi ngành toán học để có được sự công nhận xứng đáng từ đồng nghiệp – những người không coi bà là “chuyên gia”. Mặc dù NASA thường hỗ trợ tài chính cho nhân viên theo học nhưng yêu cầu của bà bị từ chối, buộc bà phải tự chi trả và nghỉ không lương ba tháng để hoàn thành bằng cử nhân tại Đại học Cleveland State.

Di sản của một biểu tượng

Không chỉ đóng góp vào công nghệ không gian, bà Annie Easley còn là người tiên phong trong việc đấu tranh cho bình đẳng giới và sắc tộc tại NASA. Bà trở thành cố vấn, tham gia tuyển dụng nhân tài và đấu tranh vì quyền lợi của các nhân viên thuộc nhóm thiểu số.

Ngày 1/2/2021, Liên minh Thiên văn Quốc tế đã vinh danh bà bằng cách đặt tên một miệng núi lửa trên Mặt trăng theo tên Easley – một sự công nhận xứng đáng dành cho người phụ nữ đã góp phần thay đổi lịch sử khoa học không gian.