Dạo gần đây, khi lướt video ngắn, không khó để bắt gặp những nội dung kiểu như thế này: người ta chụp màn hình các nhân vật phản diện trong phim truyền hình, ghép lại với nhau rồi thêm dòng chữ: "Nhìn mặt là biết không phải người tốt". Ở phần bình luận, không ít người còn hăng say phân tích sống mũi cong hay thẳng, dáng lông mày xuôi hay xếch. 

Vậy có thế nhìn tướng mặt đoán tính cách không?

Ảnh minh hoạ

Thực tế, các nhà tâm lý học đã làm thí nghiệm để tìm hiểu xem liệu "người xấu" có thật sự mang những đặc điểm ngoại hình chung hay không.

Một nhóm các nhà tâm lý học tại Mỹ đã dành suốt 5 năm, thu thập dữ liệu hơn 2.000 khuôn mặt, so sánh đặc điểm gương mặt của phạm nhân trong tù với người bình thường, và quả thật đã phát hiện ra một số hiện tượng khá thú vị.

Tuy nhiên cần nói rõ ngay từ đầu: nghiên cứu này không có nghĩa là "ai trông như vậy thì chắc chắn sẽ làm chuyện xấu", mà chỉ phản ánh xu hướng mang tính xác suất. Giống như người thích ăn cay có nguy cơ mắc bệnh dạ dày cao hơn, nhưng không phải ai ăn cay cũng đau dạ dày.

Trước tiên là mức độ đối xứng của các bộ phận trên khuôn mặt.

Gương mặt người bình thường ít nhiều đều không hoàn toàn đối xứng, chẳng hạn lông mày hai bên có thể lệch nhau một đến hai milimet. Nhưng nghiên cứu cho thấy, trong nhóm người phạm tội bạo lực, gần 40% có sự bất đối xứng khuôn mặt rõ rệt, ví dụ mắt trái thấp hơn mắt phải nửa centimet, hoặc khóe miệng bên phải hếch lên rõ ràng. Khi truy ngược nguyên nhân, các nhà nghiên cứu phát hiện điều này thường liên quan đến môi trường phát triển thời thơ ấu. Việc mẹ bị suy dinh dưỡng trong thai kỳ, hoặc đứa trẻ từng chịu bạo hành gia đình, đều có thể ảnh hưởng đến sự phát triển, dẫn đến lệch cấu trúc khuôn mặt.

Một tên trộm từng được khảo sát cho biết, anh ta sinh ra đã có tai trái thấp hơn tai phải, từ nhỏ thường bị trêu chọc là "tai lệch", đi học cũng hay bị bắt nạt. Điều này thực chất còn liên quan đến cấu trúc não bộ. Những người có gương mặt kém đối xứng thường có khả năng phối hợp giữa hai bán cầu não kém hơn. Não trái phụ trách ngôn ngữ và logic, não phải phụ trách cảm xúc và trực giác; khi hai bên phối hợp không tốt, con người dễ mất kiểm soát hơn khi gặp kích thích.

Trong một thí nghiệm, các tình nguyện viên được yêu cầu xem hình ảnh đẫm máu: người có khuôn mặt đối xứng trung bình chỉ mất khoảng 2 giây để lấy lại bình tĩnh, trong khi người có khuôn mặt bất đối xứng phải mất tới 5 giây mới điều hòa được nhịp thở.

Tiếp đến là khoảng cách giữa lông mày và ánh nhìn.

Những người có khoảng cách lông mày hẹp, ánh mắt sắc thường dễ bị cho là có xu hướng phạm tội. Sau khi đo đạc, các nhà nghiên cứu phát hiện khoảng cách trung bình giữa hai lông mày của người bình thường là khoảng 3cm, còn ở nhóm người có xu hướng bạo lực, con số này giảm xuống còn khoảng 2,6cm.

Khi con người căng thẳng hoặc tức giận, họ dễ cau mày; việc duy trì biểu cảm này trong thời gian dài sẽ khiến khoảng cách lông mày ngày càng thu hẹp. Chẳng hạn khi đi xe buýt gặp móc túi, ánh mắt của họ thường cực kỳ tập trung, lông mày ép xuống thấp, đây không phải là "vẻ dữ" cố tình làm ra, mà là thói quen cơ mặt hình thành từ trạng thái cảnh giác kéo dài.

Một kiến thức ít người biết khác là: hướng ánh nhìn cũng phản ánh hoạt động tâm lý. Phần lớn kẻ nói dối khi bịa chuyện, ánh mắt sẽ vô thức liếc lên phía trên bên phải, do não bộ đang "sáng tác" thông tin. Ngược lại, những kẻ thực sự nguy hiểm lại thường nhìn chằm chằm vào đối phương, coi đó là một cách kiểm soát người khác. Qua phỏng vấn các đối tượng lừa đảo và cướp giật, các nhà nghiên cứu phát hiện đa số kẻ lừa đảo né tránh giao tiếp bằng mắt, trong khi 70% kẻ cướp cố tình duy trì ánh nhìn trực diện.

Cằm và hình dáng khuôn mặt cũng là một yếu tố đáng chú ý.

Người xưa thường nói "cằm túm thì kém phúc", không ngờ lại có chút cơ sở khoa học. Dữ liệu cho thấy, 60% những kẻ phạm tội do bốc đồng có cằm ngắn, đường nét khuôn mặt tròn hơn; còn những kẻ có khả năng lên kế hoạch phạm tội một cách lạnh lùng lại thường sở hữu cằm vuông. Điều này liên quan đến mức hormone. Người cằm vuông có nồng độ hormone nam cao hơn, đúng là dễ có tính tấn công, nhưng đồng thời cũng thường có khả năng tự kiểm soát tốt hơn. Vì vậy, những hành vi trộm cắp vặt thường xuất hiện ở người mặt tròn, chứ không phải mặt vuông. Trong một số vụ án giết người do bộc phát, hung thủ thậm chí trông như người hàng xóm hiền lành, hoàn toàn không giống "kẻ ác" trong phim ảnh.

Dù có những thống kê như vậy, các nhà nghiên cứu vẫn liên tục nhấn mạnh rằng không thể dùng những quy luật này để dán nhãn cho cá nhân.

Đây chỉ là xác suất ở cấp độ nhóm, hoàn toàn không thể áp dụng cho từng người cụ thể. Giống như người hút thuốc có nguy cơ ung thư phổi cao hơn, nhưng bạn không thể chỉ vào một người hút thuốc và khẳng định anh ta chắc chắn sẽ mắc bệnh.

Một thí nghiệm khác cũng rất thú vị: các tình nguyện viên được yêu cầu chọn ra "người có khả năng vay tiền không trả cao nhất". Kết quả cho thấy, trong top 10 người bị chọn, có tới 8 người thực tế có điểm tín dụng rất tốt. Ngược lại, trong số những người trông thật thà chất phác, lại có 3 người là con nợ xấu. Điều này cho thấy việc đánh giá con người qua ngoại hình là cực kỳ thiếu tin cậy.

Hiện nay, một số công ty thậm chí còn tham khảo "nhân tướng học" khi tuyển dụng, điều này thực sự khá nực cười. Nhóm nghiên cứu từng theo dõi đội ngũ lãnh đạo của các tập đoàn Fortune 500 và phát hiện tỷ lệ mặt vuông, mặt tròn, mặt nhọn phân bố rất đồng đều. Có một giám đốc tài chính của công ty niêm yết, khoảng cách lông mày bẩm sinh chỉ 2,3cm, trông rất dữ, nhưng thực tế lại cực kỳ tỉ mỉ, giúp công ty tiết kiệm được hàng chục triệu chi phí.

Thay vì chăm chăm nhìn tướng mạo, tốt hơn nên chú ý đến hành vi cụ thể:

Khi nói chuyện hay sờ mũi liên tục (có thể là dấu hiệu nói dối)

Đồng ý mọi việc quá nhanh (người đáng tin thường suy nghĩ thêm vài bước)

Luôn tâng bốc bạn quá mức (đây là thủ đoạn thao túng phổ biến)

Mới quen đã than nghèo kể khổ (để lấy lòng thương và hạ thấp cảnh giác của bạn)

Gặp những biểu hiện này, giữ khoảng cách là điều hợp lý. Nhưng cần nhớ rằng, chỉ dựa vào ngoại hình để phán xét một người là hoàn toàn không đáng tốn công sức. Điều nực cười nhất tôi từng thấy là trong nhóm xem mắt, có người yêu cầu gửi ảnh mặt mộc, thậm chí còn dùng thước đo khoảng cách lông mày, đúng là mê tín đến mức mất kiểm soát.