Từ lâu, tóc bạc vẫn được xem là dấu hiệu của tuổi tác. Trung bình, người châu Âu bắt đầu bạc tóc ở độ tuổi 30-35, người châu Á vào cuối tuổi 30 và người châu Phi khoảng giữa tuổi 40. Tuy nhiên, chỉ khoảng 6-23% người trong độ tuổi 45-65 có hơn một nửa mái tóc bị bạc.

Trong suốt cuộc đời, tế bào của con người thường xuyên bị tổn thương DNA do tác động từ môi trường hoặc các yếu tố nội sinh. Những tổn thương này từ lâu được cho là nguyên nhân gây lão hóa và ung thư, song mối liên hệ chính xác giữa hai hiện tượng vẫn chưa được hiểu rõ. Đặc biệt, cơ chế mà các tế bào gốc bị hư hại ảnh hưởng đến sức khỏe của mô theo thời gian vẫn là ẩn số.

Tế bào gốc melanocyte (McSCs) là nhóm tế bào cư trú trong mô, chịu trách nhiệm tạo sắc tố cho da và tóc. Những tế bào gốc này cư trú tại vùng “bulge-sub-bulge” trong nang tóc và có nhiệm vụ sản sinh các tế bào melanocyte trưởng thành để tạo màu tóc qua từng chu kỳ mọc.

Trong nghiên cứu do giáo sư Emi Nishimura và giáo sư Yasuaki Mohri thuộc Đại học Tokyo dẫn dắt, nhóm đã theo dõi hoạt động của McSCs trên chuột sống bằng kỹ thuật truy vết dòng tế bào và phân tích biểu hiện gene. Họ phát hiện rằng khi DNA của các tế bào này bị đứt gãy kép, cơ thể sẽ kích hoạt cơ chế được gọi là “seno-differentiation” (biệt hóa gắn liền với lão hóa tế bào).

Cơ chế này khiến tế bào gốc mất khả năng tự tái tạo, buộc phải biệt hóa thành dạng không còn phân chia được rồi chết đi, dẫn đến hiện tượng tóc bạc. Quá trình này được điều khiển bởi “p53–p21 pathway”, một con đường gene nổi tiếng với vai trò ức chế hình thành khối u.

Nói một cách khác, tóc bạc có thể là một “tác dụng phụ” của cơ chế ngăn ngừa ung thư của cơ thể. Thay vì để tế bào tổn thương tiếp tục nhân lên và có nguy cơ biến đổi thành ung thư, cơ thể buộc chúng dừng lại và “rút lui”.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng không phải lúc nào các tế bào gốc cũng “ngoan ngoãn” tự hủy. Trong một số trường hợp, chẳng hạn khi tiếp xúc với tia cực tím (UVB) hoặc các tác nhân gây ung thư khác, các McSCs có thể né tránh cơ chế này. Khi đó thay vì chọn chết đi, chúng tiếp tục nhân đôi và tích tụ, làm tăng nguy cơ hình thành u hắc tố (melanoma), một dạng ung thư da nguy hiểm.

“Cùng một nhóm tế bào gốc có thể đi theo hai hướng hoàn toàn trái ngược, hoặc cạn kiệt và chết, hoặc mở rộng và trở nên dễ sinh ung thư tùy thuộc vào loại tổn thương DNA và tín hiệu môi trường xung quanh”, giáo sư Emi Nishimura cho biết.

Theo bà, điều này cho thấy tóc bạc và ung thư da không phải hai hiện tượng tách biệt, mà là hai kết quả khác nhau của phản ứng tế bào gốc trước stress.

Nghiên cứu không khẳng định “tóc bạc giúp ngăn ngừa ung thư”, song gợi mở rằng hiện tượng này có thể là một phần của cơ chế phòng vệ tự nhiên, giúp loại bỏ những tế bào gốc tiềm ẩn nguy cơ biến đổi ác tính. Khi cơ chế này không được kích hoạt đúng cách, tế bào tổn thương vẫn tồn tại, làm tăng rủi ro ung thư hắc tố.

Dù mới được tiến hành trên mô hình động vật, phát hiện của Đại học Tokyo mở ra hướng tiếp cận mới trong y học khi xem quá trình lão hóa không chỉ là dấu hiệu suy yếu, mà còn có thể là một chiến lược tiến hóa giúp cơ thể tự bảo vệ.

“Có thể mỗi sợi tóc bạc là một bằng chứng rằng cơ thể bạn đang chiến đấu âm thầm để giữ bạn an toàn hơn”, giáo sư Nishimura cho biết.