Một số điểm cần lưu ý về bệnh đậu mùa khỉ

04-10-2022 08:28

Bệnh đậu mùa khỉ biểu hiện thế nào, có liên quan quan hệ tình dục không hay cách điều trị ra sao...là vấn đề nhiều người quan tâm.

Việt Nam vừa ghi nhận trường hợp đầu tiên mắc đậu mùa khỉ tại TPHCM. Bệnh nhân nữ 35 tuổi khởi phát bệnh với triệu chứng sốt, mệt mỏi, ớn lạnh, đau cơ, đau đầu, nổi nốt đỏ và ngứa trên cánh tay, thân mình, mặt. Bệnh nhân từ Dubai về TP HCM được lấy mẫu xét nghiệm, giải trình tự gene virus xác định mắc bệnh. Những người tiếp xúc gần với bệnh nhân kể từ khi về nước đã được giám sát, hiện chưa phát hiện trường hợp nghi nhiễm.

Tính đến ngày 3/10, WHO ghi nhận hơn 68.000 ca đậu mùa khỉ ở 106 quốc gia, vùng lãnh thổ, 25 ca tử vong. Cuối tháng 7, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố đậu mùa khỉ là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng.

Một số điểm cần lưu ý về bệnh đậu mùa khỉ

Theo WHO, bệnh đậu mùa khỉ là bệnh do virus đậu mùa khỉ gây ra. Bệnh có thể lây truyền từ động vật mang virus sang người và lây truyền từ người sang người.

Tháng 7 vừa qua, Bộ Y tế đã ban hành Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh đậu mùa khỉ ở người.

Các triệu chứng

Bệnh có các triệu chứng chính là sốt, phát ban dạng phỏng nước và sưng hạch ngoại vi, có thể gây biến chứng nặng dẫn tới tử vong.

Thời gian ủ bệnh: 6 - 13 ngày (dao động từ 5 - 21 ngày): Người nhiễm không có triệu chứng và không có khả năng lây nhiễm.

Giai đoạn khởi phát: từ 1 - 5 ngày với các triệu chứng chính là sốt và nổi hạch ngoại vi toàn thân. Kèm theo người bệnh có thể có biểu hiện đau đầu, mệt mỏi, ớn lạnh, đau họng, đau cơ. Virus có thể lây sang người khác từ giai đoạn này.

Giai đoạn toàn phát: đặc trưng bởi sự xuất hiện của các ban trên da, thường gặp sau sốt từ 1 - 3 ngày, với tính chất sau: Vị trí phát ban có xu hướng ly tâm, gặp nhiều trên mặt, lòng bàn tay, lòng bàn chân. Ban cũng có thể gặp ở miệng, mắt, cơ quan sinh dục.

Tiến triển ban: tuần tự từ dát (tổn thương có nền phẳng) đến sẩn (tổn thương cứng hơi nhô cao), sau đó thành mụn nước (tổn thương chứa đầy dịch trong), mụn mủ (tổn thương chứa đầy dịch vàng), đóng vảy khô, bong tróc và có thể để lại sẹo. Kích thước tổn thương da: trung bình từ 0,5 - 1cm.

Số lượng tổn thương da trên một người có thể từ vài nốt cho đến dày đặc. Trường hợp nghiêm trọng các tổn thương có thể liên kết với nhau thành các mảng tổn thương da lớn.

Giai đoạn hồi phục: Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ có thể kéo dài từ 2 đến 4 tuần rồi tự khỏi. Người bệnh hết các triệu chứng lâm sàng, các sẹo trên da có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ và không còn nguy cơ lây nhiễm cho người khác.

Trong hầu hết trường hợp, triệu chứng đậu mùa khỉ tự mất đi trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, một số người có thể gặp các biến chứng hoặc thậm chí tử vong. Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người bị suy giảm miễn dịch nguy cơ mắc triệu chứng nghiêm trọng hơn và tử vong. Các biến chứng ở bệnh đậu mùa khỉ bao gồm nhiễm trùng da thứ phát, viêm phổi, lú lẫn và các vấn đề về mắt.

Phân loại ca bệnh đậu mùa khỉ

Bệnh được chia thành 3 thể: Thể không triệu chứng: Người nhiễm virus đậu mùa khỉ không có bất kể triệu chứng lâm sàng nào.

Thể nhẹ: Các triệu chứng thường hết sau 2 đến 4 tuần mà không cần bất kỳ biện pháp điều trị đặc hiệu nào.

Thể nặng: thường gặp trên nhóm đối tượng nguy cơ cao (phụ nữ mang thai, người cao tuổi, trẻ em, người mắc bệnh lý nền, suy giảm miễn dịch,...), có thể dẫn tới tử vong, thường từ tuần thứ 2 của bệnh. Người bệnh có thể gặp tình trạng nhiễm khuẩn da, với các biểu hiện sốt kéo dài, dịch nốt phỏng đục hoặc nốt phỏng bị vỡ chảy dịch đục.

Một số có thể bị viêm phổi (ho, tức ngực, khó thở), viêm não (ý thức suy giảm, co giật, lú lẫn, hôn mê), nhiễm khuẩn huyết (sốt kéo dài, tổn thương các cơ quan phủ tạng).

Cũng theo hướng dẫn này, ca bệnh nghi ngờ gồm 2 trường hợp sau.

Thứ nhất là ca bệnh có một hoặc nhiều yếu tố dịch tễ sau: Trong vòng 21 ngày trước khi khởi phát triệu chứng, có tiếp xúc với trường hợp bệnh xác định hoặc trường hợp bệnh có thể, thông qua tiếp xúc vật lý trực tiếp với da hoặc tổn thương da (bao gồm cả quan hệ tình dục), hoặc tiếp xúc với các vật dụng bị ô nhiễm như quần áo, giường, đồ cùng cá nhân của người bệnh.

Có tiền sử đi du lịch đến các quốc gia có lưu hành bệnh đậu mùa khỉ trong vòng 21 ngày trước khi khởi phát triệu chứng.

Thứ hai là có bệnh cảnh lâm sàng nghi bệnh đậu mùa khỉ.

Ca bệnh xác định là trường hợp có kết quả xét nghiệm sinh học phân tử dương tính với virus đậu mùa khỉ. Dựa trên triệu chứng sốt, phát ban và hạch to, cần chẩn đoán phân biệt bệnh đậu mùa khỉ với các bệnh đậu mùa, thuỷ đậu, herpes lan tỏa và tay chân miệng.

Bệnh lây truyền từ động vật sang người như thế nào?

Bệnh có thể lây sang người khi con người tiếp xúc với động vật nhiễm bệnh. Vật chủ bao gồm các loài động vật gặm nhấm và linh trưởng. Do đó, tránh tiếp xúc với động vật hoang dã nếu không sử dụng phương tiện bảo hộ cá nhân, đặc biệt là động vật bị ốm hoặc đã chết (bao gồm cả thịt và máu của chúng). Ở các nước có bệnh lưu hành, nơi động vật mắc bệnh đậu mùa khỉ, cần nấu chín kỹ thịt hoặc bộ phận của động vật trước khi ăn.

Điều trị bệnh đậu mùa khỉ thế nào?

Bộ Y tế nêu rõ thực hiện giám sát và cách ly ca bệnh nghi ngờ/ xác định. Điều trị triệu chứng là chủ yếu; đảm bảo dinh dưỡng, cân bằng nước điện giải và hỗ trợ tâm lý;

Sử dụng thuốc điều trị đặc hiệu ở những trường hợp nặng và cơ địa đặc biệt (trẻ sơ sinh, người cao tuổi, người bị suy giảm miễn dịch,...) theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới và các quy định của Việt Nam. Theo dõi, phát hiện và xử trí kịp thời các tình trạng nặng, biến chứng của bệnh.

Với thể nhẹ chủ yếu điều trị triệu chứng như: Hạ sốt, giảm đau, chăm sóc tổn thương da, mắt, miệng, bảo đảm dinh dưỡng, cân bằng điện giải.

Cần theo dõi và phát hiện sớm các biến chứng nếu có: viêm phổi, nhiễm khuẩn da, nhiễm khuẩn huyết, viêm não... để điều trị ở buồng cách ly tại khoa hồi sức, phòng và kiểm soát nhiễm khuẩn theo quy định.

Thể nặng: Cần điều trị ở buồng cách ly tại khoa hồi sức, điều trị biến chứng (nếu có) theo các phác đồ đã an hành

Thuốc điều trị đặc hiệu được chỉ định những trường hợp như: Người có biến chứng nặng (nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi, viêm não...).

Người bị suy giảm miễn dịch (HIV, ung thư, đang điều trị thuốc ức chế miễn dịch hoặc corticosteroid liều cao...).

Trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 8 tuổi, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, những người đang có bệnh cấp tính tiến triển, các thuốc điều trị sử dụng theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới

Tại hướng dẫn này, Bộ Y tế cũng phân tuyến điều trị theo thể bệnh. Theo đó, tại y tế xã/phường, quận/huyện sẽ điều trị ca bệnh không triệu chứng, ca bệnh nhẹ có các triệu chứng thông thường của bệnh.

Tuyến tỉnh, trung ương sẽ tiếp nhận ca bệnh nặng hoặc có nguy cơ trở nặng (trẻ sơ sinh, người bị suy giảm miễn dịch, người cao tuổi, bệnh nền, phụ nữ mang thai), ca bệnh có biến chứng nặng.

Các dấu hiệu nguy hiểm của bệnh cần theo dõi, xem xét chuyển tuyến điều trị: Giảm thị lực, giảm ý thức, hôn mê, co giật, suy hô hấp, chảy máu, giảm số lượng nước tiểu, các dấu hiệu của nhiễm khuẩn huyết và sốc nhiễm khuẩn.

Ngoài ra, Bộ y tế quy định tiêu chuẩn xuất viện là người bệnh được cách ly 14 ngày và vgười bệnh hết các triệu chứng về lâm sàng (không xuất hiện tổn thương trên da mới tối thiểu 48 giờ và các tổn thương cũ đã đóng vảy).

Mối liên quan giữa đậu mùa khỉ và quan hệ tình dục?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền qua tiếp xúc gần bằng nhiều hình thức, bao gồm hôn, sờ, chạm, quan hệ tình dục bằng đường miệng, đường âm đạo hoặc hậu môn với người bị bệnh.

Bất cứ ai thấy xuất hiện các nốt ban mới và bất thường hoặc tổn thương ngoài da cần tránh quan hệ tình dục cho tới khi làm xong xét nghiệm các bệnh lây truyền qua đường tình dục và bệnh đậu mùa khỉ.

Bệnh đậu mùa khỉ có thể giống các bệnh truyền nhiễm khác như thủy đậu, herpes và giang mai. Các nốt ban cũng có thể tìm thấy ở các vị trí khó nhìn thấy như miệng, cổ họng, bộ phận sinh dục, âm đạo, hậu môn và khu vực hậu môn.

Trong khi virus gây bệnh đậu mùa khỉ được tìm thấy trong tinh dịch, hiện cũng chưa biết bệnh đậu mùa khỉ có lây truyền qua tinh dịch hay dịch âm đạo hay không. Người mắc bệnh đậu mùa khỉ được khuyên sử dụng bao cao su trong 12 tuần sau khi họ đã khỏi bệnh cho đến khi chúng ta biết thêm về nồng độ virus và khả năng lây nhiễm tiềm tàng trong tinh dịch ở giai đoạn hồi phục sau khỏi bệnh.

Virus gây bệnh đậu mùa khỉ không những lây qua đường tình dục mà còn qua bất cứ hình thức tiếp xúc gần nào với người mắc bệnh. Người chung sống cùng nhà có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Những ai có triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ để được hỗ trợ kịp thời.

Nhiều trường hợp mắc bệnh được báo cáo trong dịch bùng phát lần này được xác định ở nam quan hệ tình dục đồng giới. Với thực tế virus lây lan từ người sang người qua các mối quan hệ xã hội, nam quan hệ tình dục đồng giới có thể có nguy cơ bị phơi nhiễm cao hơn nếu tiếp xúc với người mắc bệnh. Một lý do khiến nhiều ca bệnh được báo cáo trong cộng đồng này có thể là do hành vi tìm kiếm chăm sóc sức khỏe tích cực của họ.

Từng mắc thủy đậu có miễn dịch với đậu mùa khỉ không?

Bệnh thủy đậu do một loại virus khác gây ra là varicella. Việc bị mắc bệnh thủy đậu trước đây không giúp bảo vệ trước bệnh đậu mùa khỉ (do vi rút đậu mùa khỉ, họ orthopox gây ra).

Thanh Mai