Dự kiến hôm nay 10/5, tòa đại hình ở thành phố Évry của Pháp sẽ ra phán quyết cho vụ kiện của nguyên đơn Trần Tố Nga (79 tuổi) đối với 14 công ty có liên quan đến việc sử dụng thuốc diệt cỏ - thường gọi là chất độc da cam/dioxin - trong chiến tranh Việt Nam. Nếu bà Nga thắng, bà sẽ là nạn nhân Việt Nam đầu tiên thắng vụ kiện lịch sử.

Nếu tòa án ở Évry đứng về các công ty hóa chất Mỹ, trong đó có Dow Chemical hay Monsato... thì công cuộc đấu tranh đòi công lý cho các nạn nhân chất độc da cam sẽ còn nhiều khó khăn.  

Bà Nga nói với các hãng thông tấn: “Điều tôi muốn là các công ty sản xuất chất độc da cam phải can đảm nhận trách nhiệm và sửa chữa những gì họ đã gây ra”.

Bà Trần Tố Nga phát biểu trong buổi họp mặt ủng hộ nạn nhân chất độc da cam từ chiến tranh Việt Nam tại Paris, tháng 1/2021 ẢNH: AP

Bà Nga là người Pháp gốc Việt, nguyên là phóng viên Thông tấn xã Giải Phóng, thuộc Thông tấn xã Việt Nam, từng làm việc ở những vùng bị rải chất độc da cam nặng nề nhất như Củ Chi, Bình Long, đường mòn Hồ Chí Minh… trong giai đoạn 1966-1970. Có tài liệu cho biết, bà Nga bị trúng hóa chất rải trực tiếp từ một máy bay Mỹ.

Bà có nhiều giám định về tác hại đối với sức khỏe do độc chất, gồm bệnh tiểu đường type 2 và ung thư. Bà có 3 người con gái, một người đã chết lúc mới sinh do dị tật tim, hai người còn sống được chẩn đoán mắc các bệnh lý về máu và da. 

Năm 2005,  tòa án ở New York đã bác bỏ vụ kiện dân sự của các nạn nhân Việt Nam chống lại một số công ty Mỹ sản xuất chất diệt cỏ. Theo Susan Hammond - Giám đốc điều hành dự án Di sản chiến tranh, nơi theo dõi các tác động lâu dài của độc chất: “Trong bất kỳ trường hợp nào, nếu đưa vụ việc ra tòa án Mỹ, các công ty hóa chất luôn được bảo vệ theo quyền miễn trừ tương tự Chính phủ Mỹ”.

Tuy nhiên, vụ kiện lần này xét xử tại Pháp vì bà Nga là công dân Pháp từ đầu những năm 1990. Theo luật, công dân của họ có thể kiện cá nhân hoặc pháp nhân nước ngoài ngay cả khi hành vi xảy ra bên ngoài nước Pháp.

Các công ty đang hoạt động trên khắp thế giới và buộc phải tuân thủ phán quyết của các tòa án nằm trong Liên minh châu Âu. Phán quyết này cũng có hiệu lực trực tiếp đối với Bayer. Hãng dược Đức này bị liên lụy vì đã mua lại Tập đoàn Monsanto của Mỹ có tên trong danh sách bị đơn.