Giải thưởng Kovalevskaia là giải thưởng mang tên nhà Toán học lỗi lạc người Nga - Sofia Kovalevskaia. Nhà nữ Toán học Kovalevskaia đã truyền cảm hứng cho một nhà khoa học nữ người Mỹ - tiến sĩ Ann Koblitz - đến nghiên cứu, học tập ở Liên Xô và viết luận án tiến sĩ về bà.

Luận án được đánh giá cao và được in thành sách. Số tiền nhuận bút của cuốn sách cùng với sự ủng hộ của một số nhà khoa học khác là tiền đề thành lập ra Quỹ Sophia Kovalevskaia. Mục đích của Quỹ là biểu dương, động viên, khuyến khích hoạt động nghiên cứu khoa học của phụ nữ ở những nước đang phát triển, dưới hình thức trao giải thưởng cho các nhà khoa học nữ xuất sắc thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên.

Hiện nay, Quỹ đang hoạt động tại 8 nước đang phát triển ở châu Mỹ La-tinh, châu Phi và châu Á.

Nhà Toán học lỗi lạc người Nga - Sofia Kovalevskaia (Ảnh: sưu tầm).

Từ năm 1985, Giải thưởng bắt đầu được xét trao cho các nhà khoa học nữ Việt Nam thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, nhằm tôn vinh những tập thể, cá nhân là các nữ khoa học có thành tích xuất sắc trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học vào thực tiễn cuộc sống, đem lại nhiều lợi ích trên các lĩnh vực - kinh tế, xã hội và văn hóa.

Từ đó tới nay, Ủy ban Giải thưởng Kovalevskaia đã xét chọn và trao Giải thưởng cho 20 tập thể và 49 cá nhân các nhà khoa học nữ xuất sắc, tiêu biểu trong các lĩnh vực khoa học như: Toán học, Hóa học, Vật lý, Sinh học, Nông nghiệp, Y, Dược… với nhiều công trình được chuyển giao công nghệ, đưa vào ứng dụng, mang lại lợi ích kinh tế - xã hội cao, đồng thời cũng đào tạo được nhiều nhà khoa học, đóng góp vào sự phát triển nguồn nhân lực cho đất nước.

Suốt chặng đường 35 năm qua, Giải thưởng đã trở thành người bạn đồng hành tri kỷ với nữ trí thức Việt Nam suốt quá trình Đổi mới của đất nước, là sự ghi nhận, là nguồn động viên, cổ vũ phụ nữ thêm tự tin, hăng hái đi vào nghiên cứu khoa học, đặc biệt là khoa học tự nhiên - một lĩnh vực có vai trò then chốt trong nền kinh tế tri thức và cũng là lĩnh vực thường được xem như dành cho nam giới.

Hai nhà khoa học nữ đầu tiên được vinh dự nhận Giải thưởng Kovalevskaia năm 1985 là Nhà giáo Ưu tú Bùi Thị Tý và PGS.TS Nguyễn Thị Kim Chi.

Sau đó, giải thưởng đã tiếp tục vinh danh nhiều nhà khoa học xuất sắc khác. Đó là PGS.TS Nguyễn Thị Trâm với giống lúa lai hai dòng 100% “Made in Việt Nam” được chuyển nhượng với giá kỷ lục 10 tỷ đồng; TS Nguyễn Thị Ngọc Trâm với các sản phẩm CRILA điều trị u xơ tử cung và u xơ tiền liệt tuyến được điều chế từ cây trinh nữ hoàng cung.

Hay tấm gương vượt mọi khó khăn để được sống với niềm đam mê khoa học như PGS.TS Nguyễn Thị Hòe - Chủ tịch tập đoàn KOVA, người sáng lập Quỹ KOVA.

GS.TS Dương Thị Cương với những công trình nghiên cứu trong lĩnh vực hiếm muộn và phát hiện, điều trị sớm ung thư cổ tử cung, hay PGS.TS Bạch Khánh Hòa - luôn thầm lặng đứng sau thành công các ca mổ, các ca ghép tạng bằng những công trình nghiên cứu sâu trong lĩnh vực huyết học…

Và còn rất nhiều câu chuyện khác thể hiện sự tận tâm với khoa học và ý chí vượt khó vươn lên để đóng góp to lớn cho nền khoa học nước nhà của các nhà khoa học nữ.