Từ một cô học trò yêu thích Vật lý đến danh hiệu nữ giáo sư trẻ nhất năm 2025

Năm 2025, trong số 8 ứng viên ngành Vật lý được Hội đồng Giáo sư Nhà nước công nhận đạt chuẩn giáo sư, chỉ có một nhà khoa học nữ, đó là GS.TS Trần Thị Thanh Vân, Trưởng khoa Khoa học và Công nghệ vật liệu, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia TPHCM).

Ở tuổi 45, nữ giáo sư trẻ nhất năm 2025 sở hữu “thành tích khủng”, với hơn 80 bài báo khoa học, trong đó có 45 bài đăng trên các tạp chí quốc tế uy tín.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân, Trưởng khoa Khoa học và Công nghệ vật liệu, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia TPHCM), nữ giáo sư trẻ nhất năm 2025 (Ảnh: ĐH Quốc gia TPHCM)

Khởi nguồn đưa GS.TS Trần Thị Thanh Vân đến với con đường khoa học chính là niềm yêu thích Vật lý thuở nhỏ. Niềm yêu thích Vật lý đến với bà rất sớm, khi còn ở bậc phổ thông. Khi đó, các kiến thức về thế giới tự nhiên chỉ hiện lên qua trang sách, mà ít có cơ hội thí nghiệm hay quan sát trực tiếp. Chính sự thiếu vắng trải nghiệm ấy lại khiến cô gái yêu thích vật lý Thanh Vân say mê hơn, muốn hiểu vì sao các hiện tượng xảy ra, vì sao vật chất có những tính chất như ta quan sát và vì sao thế giới tuân theo những quy luật nhất định.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân chia sẻ: “Tôi chưa bao giờ thấy Vật lý “khô khan”. Người làm Vật lý, ngược lại, thường rất giàu cảm xúc và tính nhân văn, bởi họ dành cả đời theo đuổi những câu hỏi cơ bản nhất của vũ trụ. Và chưa lúc nào tôi tin khoa học là giới hạn của nam hay nữ; chúng tôi chỉ khác nhau ở bài toán cân bằng giữa công việc, gia đình và nghiên cứu. Vì thế, điều khiến tôi tin rằng mình thuộc về con đường này chính là cảm giác thỏa mãn khi được giải một bài toán khó, được đứng trên bục giảng và được sống trong một môi trường mà sự tò mò luôn được nuôi dưỡng”.

Cột mốc quan trọng nhất đối với GS.TS Trần Thị Thanh Vân là khi bà trở thành sinh viên Khoa Vật lý, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia TPHCM). Chính các thầy cô ở ngôi trường này đã gieo trong nữ sinh đam mê Vật lý không chỉ tri thức, mà còn sự tử tế, lòng tận tâm và hình mẫu của những người làm khoa học chân chính. Đó là lý do bà chọn quay về trường sau thời gian làm nghiên cứu sinh tại  Pháp.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân tin rằng khoa học Việt Nam sẽ phát triển nếu có những người kiên trì bám trụ (Ảnh: ĐH Quốc gia TPHCM)

Những năm làm nghiên cứu sinh ở Pháp giúp bà nhận ra rõ ràng hơn vai trò của khoa học đối với sự phát triển của một quốc gia. Được tiếp cận môi trường nghiên cứu hiện đại, vận hành rất bài bản, nơi tinh thần hợp tác liên ngành được đề cao, bà càng thầy rõ rằng người thầy không chỉ truyền kiến thức mà còn truyền niềm tin: một lời động viên đúng lúc có thể định hướng cả một hành trình nghiên cứu.

Năm 2011, khi hoàn thành luận án và trở về Việt Nam, bà đối mặt không ít khó khăn: thu nhập thấp, thiết bị hạn chế, phòng thí nghiệm nghèo nàn. Tuy nhiên, bà chưa từng nghĩ đến việc rẽ hướng, bởi bà tin vào môi trường nơi mình trưởng thành, tin rằng khoa học Việt Nam sẽ phát triển nếu có những người kiên trì bám trụ.

“Nhờ tinh thần lạc quan, tôi nhìn những khó khăn như những bài học, buộc tôi sáng tạo hơn, kiên nhẫn hơn và bền bỉ hơn”- GS.TS Trần Thị Thanh Vân chia sẻ.

Đam mê nghiên cứu về vật liệu, lĩnh vực có tính ứng dụng cao

GS.TS Trần Thị Thanh Vân cho biết và chọn vật liệu bởi đây là lĩnh vực có khả năng chuyển hóa trực tiếp thành ứng dụng thực tiễn. Với vật liệu phát quang pha tạp đất hiếm, bà hướng đến các giải pháp chiếu sáng hiệu năng cao, màn hình hiển thị, cảm biến quang học và bảo mật chống hàng giả.

Việt Nam có trữ lượng đất hiếm lớn nhưng giá trị gia tăng còn thấp. Nếu làm chủ công nghệ chế tạo vật liệu từ đất hiếm, chúng ta có thể tạo nên bước tiến quan trọng trong chuỗi công nghệ cao.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân chọn vật liệu bởi đây là lĩnh vực có khả năng chuyển hóa trực tiếp thành ứng dụng thực tiễn (Ảnh: ĐH Quốc gia TPHCM)

Song song đó, bà theo đuổi nghiên cứu về vật liệu y sinh, phục vụ nha khoa, dẫn thuốc, kháng khuẩn; vật liệu nano chức năng, ứng dụng trong môi trường, cảm biến và năng lượng. Mỗi hướng nghiên cứu đều gắn với nhu cầu thực tiễn của xã hội: sức khỏe, môi trường và công nghệ cao.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân luôn tin người làm khoa học phải nhìn thấy trách nhiệm của mình trong những vấn đề mà cộng đồng đang cần lời giải. Bà cho rằng, việc có hơn 80 bài báo khoa học, trong đó 45 bài đăng trên tạp chí quốc tế uy tín, không chỉ là nỗ lực cá nhân, mà là thành quả của một tập thể nhiều thế hệ. Điều đó tiếp thêm cho bà động lực để tiếp tục đi xa hơn.

Số lượng công bố khoa học của GS.TS Trần Thị Thanh Vân

Tương lai luôn rộng mở cho những người dám ước mơ và kiên trì

Ở vị trí Trưởng khoa Khoa học và Công nghệ vật liệu và người dẫn dắt nhiều thế hệ sinh viên, GS.TS Trần Thị Thanh Vân cho rằng: Người thầy hôm nay không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn khơi gợi tư duy độc lập, đồng hành với những hoài nghi và thắc mắc của người học.

Bà luôn khuyến khích sinh viên rằng: hãy bắt đầu bằng việc hiểu chính mình với những điểm mạnh, điểm yếu, mục tiêu và giá trị cá nhân. Khi đã hiểu mình, con đường sẽ sáng rõ hơn.

“Với nghiên cứu sinh, điều tôi mong muốn nhất không chỉ là năng lực chuyên môn, mà còn là tinh thần làm khoa học đúng nghĩa: trung thực, kiên trì và đam mê. Mỗi người có tốc độ riêng nhưng nếu có thái độ đúng, các bạn sẽ tiến rất xa. Khoảnh khắc hạnh phúc nhất của tôi chính là khi đứng lớp, nhìn thấy những ánh mắt háo hức của sinh viên. Cảm giác ấy luôn nhắc tôi rằng nghề giáo có sức lan tỏa sâu sắc, một lời của thầy có thể hình thành cả tương lai người học”, GS.TS Trần Thị Thanh Vân chia sẻ.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân cho rằng tương lai luôn rộng mở cho những ai dám ước mơ và không ngừng học hỏi (Ảnh: ĐH Quốc gia TPHCM)

Nữ giáo sư trẻ nhất năm 2025 cho rằng, điều bà nghĩ đến đầu tiên là trách nhiệm, chứ không phải danh hiệu. Trách nhiệm với bản thân, với tập thể khoa, với sinh viên và với lĩnh vực mà bà đang theo đuổi.

“Tôi mong muốn xây dựng môi trường học thuật đoàn kết, cởi mở; một tập thể mạnh về chuyên môn và giàu tình người. Tôi cũng hy vọng các nghiên cứu của mình sẽ được chuyển giao, ứng dụng rộng rãi, góp phần cho sự phát triển khoa học – công nghệ của đất nước”, GS.TS Trần Thị Thanh Vân mong muốn.

Với các bạn trẻ, bà gửi gắm kỳ vọng: Tương lai luôn rộng mở cho những người dám ước mơ và không ngừng học hỏi. Hãy giữ sự tò mò để khám phá, sự kỷ luật để vượt khó và sự kiên trì để theo đuổi đến cùng điều mình tin tưởng.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân (sinh năm 1980, quê quán ở xã Hoài Châu, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định cũ (nay là tỉnh Gia Lai).

Năm 2002, bà tốt nghiệp Cử nhân Vật lý ứng dụng tại trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP.HCM.

Năm 2006, bà tiếp tục nhận bằng Thạc sĩ Vật lý quang học tại chính ngôi trường này.

Đến năm 2011, bà bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ chuyên ngành Quang học – Laser, Vật lý – Hóa học – Khí quyển tại trường Đại học Khoa học và Công nghệ Lille 1, Cộng hòa Pháp.

Sự nghiệp giảng dạy, nghiên cứu của GS.TS Trần Thị Thanh Vân gắn bó với trường Đại học Khoa học tự nhiên TP.HCM. Bà bắt đầu với quá trình làm trợ giảng, rồi trở thành giảng viên của khoa Vật lý trong 6 năm. Sau đó, bà chuyển sang làm giảng viên khoa Khoa học và Công nghệ Vật liệu.

Năm 2017, bà được bổ nhiệm làm Phó Trưởng khoa Khoa học và Công nghệ Vật liệu. Đến năm 2018, được bổ nhiệm Trưởng khoa, đồng thời kiêm nhiệm Trưởng Bộ môn Vật liệu từ và Y sinh của khoa. Cùng năm này, bà được công nhận chức danh Phó giáo sư.

Bà hiện là Trưởng khoa Khoa học và Công nghệ vật liệu, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên TPHCM (ĐH Quốc gia TPHCM).

Năm 2025, bà được Hội đồng Giáo sư Nhà nước công nhận đạt chuẩn giáo sư ngành Vật lý và là nữ giáo sư trẻ nhất Việt Nam năm 2025.

GS.TS Trần Thị Thanh Vân có hơn 80 bài báo, trong đó có 45 bài trên các tạp chí quốc tế uy tín và là tác giả chính của 18 bài. Bà cũng là tác giả của 2 sách chuyên khảo về vật liệu phát quang pha tạp đất hiếm và vật liệu nano chức năng, đóng góp đáng kể cho lĩnh vực vật liệu học tại Việt Nam.