Được PGS. TS. Trần Thị Thu Hương, Nguyên Phó hiệu trưởng Trường Đại học Phenikaa giới thiệu, tôi hẹn gặp TS. Nguyễn Hồng Minh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu nguồn gene, Phó trưởng khoa Khoa Công nghệ sinh học, hóa học và kỹ thuật môi trường, trường Đại học Phenikaa để thực hiện bài viết về một nhà khoa học nữ và những khó khăn, vất vả trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu để có được những thành tựu khoa học. Không như những gì tôi tưởng tượng, nhà khoa học này  trẻ hơn nhiều so với tuổi. Đó là cảm nhận của riêng tôi. Khuôn mặt tròn phúc hậu được gắn thêm cặp kính cận càng làm lộ vẻ thông minh của một nữ trí thức. Chúng tôi bắt đầu câu chuyện bằng những chia sẻ từ tình yêu với môn sinh học và quá trình đến với giảng đường, với những nghiên cứu sâu về vi sinh vật cũng như những ứng dụng trong cải tạo đất, nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng và nhiều lĩnh vực khác của chị.

TS. Nguyễn Hồng Minh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu nguồn gene, Phó trưởng khoa Khoa Công nghệ sinh học, hóa học và kỹ thuật môi trường, trường Đại học Phenikaa đã dành nhiều thời gian nghiên cứu về các chủng vi sinh vật và ứng dụng trong cải tạo đất.

Đam mê với ngành sinh vật học

Vốn là một học sinh chuyên Sinh, trường THPT Khoa học tự nhiên, Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Sau khi tốt nghiệp, cô nữ sinh Nguyễn Hồng Minh lựa chọn thi vào Khoa Sinh học, trường Đại học Khoa học tự nhiên để tiếp tục ước mơ và đam mê nghiên cứu khoa học. Quá trình học tập tại đây đã cho chị có cơ hội được tiếp cận với những kiến thức cơ bản và chuyên sâu về sinh vật học cũng như phương pháp nghiên cứu khoa học về lĩnh vực này.

“Vốn yêu thích khoa học nên mình lựa chọn học chuyên sinh tại trường THPT chuyên Khoa học tự nhiên. Sau tốt nghiệp, mình thi vào Khoa Sinh học, trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ra trường, mình về công tác tại Viện nghiên cứu sinh vật và Công nghệ sinh học. Sau đó, tiếp tục sang Nhật Bản học chương trình thạc sỹ và tiến sỹ ngành Công nghệ sinh học.

TS. Nguyễn Hồng Minh hiện là Giám đốc Trung tâm nghiên cứu nguồn gene, Trường Đại học Phenikaa

Chuyên môn của mình làm về vi sinh vật nên mình luôn mong muốn tìm hiểu về vi sinh vật cũng như ứng dụng các nguồn gene bản địa, vi sinh vật bản địa của riêng Việt Nam để ứng dụng vào các lĩnh vực khác nhau như công nghiệp, môi trường hay thực phẩm. Quá trình học tại Nhật Bản, mình cũng học về công nghệ gene, kỹ thuật di truyền, nghĩa là mình có thể biến đổi được các gene, cải biến di truyền được các chủng vi sinh vật có ích và có khả năng tăng hoạt tính lên gấp rất nhiều lần so với chủng hoang dại hay chủng bản địa, là các chủng thuần tự nhiên năng suất thấp. Và muốn tăng năng suất lên thì phải cải biến di truyền”, TS. Nguyễn Hồng Minh chia sẻ.

Quá trình học thạc sỹ và tiến sỹ tại Đại học Osaka, Nhật Bản từ 2009 đến 2014, TS. Nguyễn Hồng Minh được tham gia vào những chương trình phát triển bền vững. Chương trình này cung cấp cho chị công cụ để có thể cải biến di truyền những vi sinh vật có ích, làm theo hướng tăng năng suất lên rất nhiều.

TS. Minh cũng nghiên cứu chuyên sâu về kỹ thuật cải biến di truyền. Sau khi hoàn thành chương trình đào tạo tiến sỹ, trở về Việt Nam, đề tài đầu tiên chị đề xuất và được Bộ Khoa học và Công nghệ chấp thuận là đề tài liên quan đến vi sinh vật để cải tạo đất. Theo hướng nghiên cứu này, từ khi về Việt Nam, 10 năm qua, chị vẫn dành nhiều thời gian và tâm huyết cho nghiên cứu về vi sinh vật, cải tạo đất, làm cho đất thoái hóa, bạc màu có thể khôi phục lại trạng thái nguyên bản để tăng cường được chất lượng của nông sản Việt Nam qua việc cải tạo đất.

Chính thời gian công tác tại Viện vi sinh vật và Công nghệ sinh học, Đại học Quốc gia Hà Nội đã cho chị cơ hội được tham gia nghiên cứu tại Trung tâm nguồn gene Quốc gia và được hợp tác với các đối tác Hàn Quốc, Nhật Bản… Từ đó, chị và các cộng sự trong nhóm nghiên cứu đã tìm ra được những nguồn gene, những loài vi sinh vật mới của Việt Nam mà trước đó thế giới chưa từng biết tới và công bố về những vi sinh vật mới này. Những loài mới này được ứng dụng trong cải tạo đất, làm cho đất màu mỡ hơn, giảm các chất độc trong đất và nâng cao chất lượng cây trồng theo hướng bền vững.

TS. Nguyễn Hồng Minh cũng đồng thời là Phó trưởng khoa Khoa Công nghệ sinh học, hóa học và kỹ thuật môi trường, trường Đại học Phenikaa.

Chia sẻ về quyết định chuyển đến nghiên cứu và giảng dạy ở trường Đại học Phenikaa sau khi hoàn thành chương trình đào tạo tiến sỹ tại Đại học Osaka, Nhật Bản, TS. Nguyễn Hồng Minh cho biết, trước đây, khi học ở trong trường, mong muốn của chị là làm thế nào để có thể áp dụng được các kiến thức đã học được từ Nhật Bản vào trong thực tế để có thể nghiên cứu ra nhiều sản phẩm, ứng dụng vào cuộc sống. Tuy nhiên, sau 10 năm công tác tại Đại học Quốc gia Hà Nội, chị cảm thấy mình nên thử sức ở một lĩnh vực khác. Vì vậy, chị quyết định về công tác tại trường Đại học Phenikaa từ năm 2020, bắt đầu nghiên cứu chuyên sâu về vi sinh vật, những ứng dụng trong cải tạo đất và truyền đạt những kiến thức khoa học cho các sinh viên.

“Đến bây giờ, trong nhóm của mình có khoảng 20 bạn sinh viên, cộng thêm 45 bạn kỹ thuật viên và nghiên cứu viên. Trong hai năm vừa qua, Trung tâm nghiên cứu nguồn Gene, trường Đại học Phenikaa cũng đã có sự chuyển giao các hợp đồng chuyển giao khoa học công nghệ, bao gồm chuyển giao chủng giống cho các đơn vị sản xuất trong nước, cũng như có những hợp đồng hợp tác nghiên cứu về phát triển kit chẩn đoán ngộ độc thực phẩm với công ty PHÙ SA Biochem ở trong Cần Thơ và nay là Công ty Cổ phần Phù Sa Genomics. Đây là những kết quả bước đầu rất đáng tự hào của trung tâm khi đã kết hợp được với các đơn vị, công ty để đưa sản phẩm khoa học công nghệ của mình ra thị trường”, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu nguồn Gene, Trường Đại học Phenikaa chia sẻ thêm.

 “Những kết quả không mong muốn sẽ cho mình thêm động lực nghiên cứu”

TS. Nguyễn Hồng Minh cho rằng, trong hoạt động nghiên cứu khoa học cũng có nhiều khó khăn. Đôi khi, các nhà khoa học làm rất nhiều nhưng kết quả lại không được như mong đợi hoặc chẳng thu được bao nhiêu. Chia sẻ về một kỷ niệm có thể nói là “trắng tay” trong một đề tài nghiên cứu năm học thứ nhất tiến sỹ tại Đại học Osaka, chị kể: “Lúc đó, tôi bắt đầu nghiên cứu về một chủng vi sinh vật cũng có một đề tài liên quan đến Việt Nam. Khi ấy, tôi đã nói chuyện với thầy và cố gắng mang chủng có khả năng phân giải hoạt chất vòng thơm, là một hoạt chất rất khó, một chủng rất quý của Việt Nam sang để nghiên cứu tiếp ở Nhật, để có thể phát triển được chủng đó. Và sau đó, tôi đã dành 2 năm trời để phát triển chủng ấy. Tuy nhiên, đến cuối cùng thì không thể phát triển nổi, toàn bộ công sức của hai năm đó gần như là tay trắng, không thể sử dụng được chủng đó để phát triển tiếp về công nghệ. Đấy là một trong những điều mà thực sự khiến mình cảm thấy công sức của mình đã đổ sông đổ bể rất nhiều. Đó là những kỷ niệm mà tôi không bao giờ quên. Sau quá trình đó, tôi nhận ra rằng kết quả cuối cùng của hai năm thất bại chỉ là vì chủng vi sinh vật đó thực sự rất khó để tồn tại trong điều kiện môi trường và đấy là một bài học rất đau đớn, bởi vì mình đã dành hai năm trời cho nghiên cứu ấy. Tuy nhiên, không phải là nó không có ý nghĩa, mà chính là tiền đề để sau đó, từ năm 2011 đến nay, nghĩa là sau 15 năm thì mình vẫn ấp ủ câu chuyện là tại sao chủng vi sinh vật ấy lại không thể sử dụng ở ngoài môi trường được. Và đến năm 2025 này thì chúng tôi cũng đã có một đề tài nộp với Bộ Khoa học và Công nghệ để cố gắng giải quyết vấn đề này, làm thế nào để có thể bảo vệ được chủng vi sinh vật đó ở trong các điều kiện khó khăn.

Dù những nghiên cứu bước đầu tại Nhật Bản chưa mang lại kết quả như mong muốn, TS. Nguyễn Hồng Minh cho rằng: Đó là những bài học cho chị thêm động lực trong nghiên cứu.

Sau khi xác định được nguyên nhân là bản chất của chủng vi sinh vật đó rất khó để có thể tồn tại ở môi trường tự nhiên và cách khắc phục của mình là sử dụng các polymer hoặc những vật liệu thân thiện với môi trường để bọc chủng vi sinh vật này lại. Quá trình thực nghiệm thì rất khả thi. Và trong vòng 14 năm khi tôi về Việt Nam, tôi đã cố gắng để giải quyết bài toán này, làm thế nào để có thể giữ được các chủng vi sinh vật ấy ở trong điều kiện tự nhiên. Đề tài này cũng đã được Bộ Khoa học và Công nghệ chấp nhận để chuẩn bị ký hợp đồng”, TS. Nguyễn Hồng Minh kể.

Bên cạnh đó, chị và các cộng sự cũng có một số đề tài hợp tác với Ý để đưa ra các chế phẩm nhằm sử dụng các vi sinh vật và các polymer để đưa ra ngoài tự nhiên và làm thế nào để các vi sinh vậy ấy có thể sống sót trong môi trường tự nhiên. Đối với một số trường hợp cụ thể, chị và nhóm nghiên cứu đã bảo vệ được chủng vi sinh vật này.

Từ bài học hai năm trời nghiên cứu không mang lại kết quả như mong muốn, TS. Minh cho biết, chị và các cộng sự đã phải cố gắng tìm hiểu thêm rất nhiều. Chính những bài học đó đã cho chị thêm quyết tâm và động lực nghiên cứu. Kết quả là đã có một số chủng vi sinh vật áp dụng được cho cây lúa. Trong đề tài nghiên cứu về cây lúa, nữ tiến sỹ cho biết, các nhà khoa học đã bọc được chủng vi sinh vật này và làm cho chúng có thể tồn tại tốt nhất.

Những khó khăn, vất vả của nhà khoa học nữ

Chia sẻ về những khó khăn, vất vả của những người làm nghiên cứu khoa học, đặc biệt là những nhà khoa học nữ, TS. Nguyễn Hồng Minh cho rằng, với các nhà khoa học nữ thì khó khăn, vất vả sẽ gấp nhiều lần nam giới. Bởi, ngoài công việc nghiên cứu, giảng dạy, thực địa tại cơ sở, tham gia các hoạt động khoa học trong và ngoài nước, họ còn phải đảm nhiệm chức trách của một người vợ, người mẹ, người phụ nữ trong gia đình. Đôi khi cũng sẽ đánh mất rất nhiều cơ hội học tập, nghiên cứu và phát triển trong công việc. Nhớ lại quãng thời gian học tập, nghiên cứu tại Nhật Bản, TS. Nguyễn Hồng Minh chia sẻ: “Đó là quãng thời gian cực kỳ vất vả. Một ngày trung bình, mình sẽ làm việc từ 12 đến 15 tiếng trên phòng Lab, đó là một khoảng thời gian rất khó khăn. Mình sẽ đến phòng nghiên cứu lúc 9 giờ sáng và ra về lúc 10 giờ đêm, có khi đến 1 giờ sáng hôm sau, ngày nào cũng như thế, chỉ có chủ nhật là nghỉ. Thứ bảy gần như không có thời gian nghỉ ngơi, vui chơi gì cả, nói chung đó là một guồng quay rất vất vả”.

Theo TS. Nguyễn Hồng Minh, để theo đuổi đam mê nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học nữ sẽ có nhiều khó khăn trong việc cân bằng giữa cuộc sống gia đình và công việc nghiên cứu, thậm chí sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội. Với cá nhân chị, chị cảm thấy may mắn khi có chồng cũng là NKH, dễ dàng sẻ chia và thấu hiểu.

Nữ tiến sỹ cũng cho hay, đối với các nhà khoa học nữ công tác tại các Viện nghiên  cứu, các Học viện hay trường Đại học như chị thì việc đi thực địa nghiên cứu, khảo sát, lấy mẫu hoặc đi công tác trong và ngoài nước là điều không tránh khỏi. Mỗi lần như vậy thường kéo dài khoảng một tuần, thậm chí cả tháng hoặc có thể lâu hơn, việc không thể sắp xếp, cân bằng giữa công việc và gia đình cũng sẽ khiến nhà khoa học nữ mất rất nhiều cơ hội học tập, nghiên cứu và phát triển sự nghiệp. Đó là một trong những khó khăn rất lớn.

“Nếu không có sự sẻ chia, ủng hộ từ gia đình thì sẽ rất khó khăn. Đó thực sự là một trở ngại lớn đối với các nhà khoa học nữ khi làm việc và nghiên cứu khoa học. Mình thấy rất may mắn vì chồng mình cũng làm trong ngành nghiên cứu và là giảng viên Đại học nên anh hiểu và chia sẻ được công việc với mình. Đó là một sự hỗ trợ rất lớn”, giám đốc Trung tâm nghiên cứu nguồn gene, trường Đại học Phenikaa nói.