Một khu phức hợp đài tưởng niệm khổng lồ do người Maya cổ xây dựng cách đây khoảng 3.000 năm vừa được xác định có thể là mô phỏng của một “bản đồ vũ trụ”, biểu tượng vật chất thể hiện trật tự của vũ trụ theo quan niệm cổ đại.

Phát hiện này đến từ kết quả khảo sát mới nhất tại Aguada Fénix, bang Tabasco (Mexico), do nhóm nghiên cứu của giáo sư Takeshi Inomata (Đại học Arizona, Mỹ) thực hiện.

Bản đồ vũ trụ khổng lồ giữa lòng đất Maya

Aguada Fénix từng được phát hiện qua công nghệ quét bằng tia laser LIDAR thường được dùng để “nhìn xuyên rừng rậm”. Tuy nhiên, những khảo sát mới cho thấy khu đài tưởng niệm này còn rộng lớn và phức tạp hơn nhiều so với ước tính ban đầu.

Toàn bộ công trình được bố trí theo hình chữ thập, với các trục dài tới 9 km và 7,5 km, tạo thành một dạng kiến trúc biểu tượng vũ trụ (cosmogram), nơi tượng trưng cho sự kết nối giữa con người với thế giới siêu nhiên.

Một số lễ vật bằng ngọc bích được phát hiện

Điều đặc biệt ở công trình này là không hề có dấu vết của sự bất bình đẳng xã hội, chẳng hạn như không có cung điện, không tượng vua chúa, không dấu hiệu về tầng lớp cai trị. Theo các nhà nghiên cứu, điều này chứng tỏ người Maya cổ đại có thể hợp tác xây dựng những công trình vĩ đại mà không cần một hệ thống quyền lực cưỡng chế.

“Việc xây dựng một biểu tượng vũ trụ, vật chất hóa trật tự của vũ trụ, dường như đã trở thành động lực để hàng nghìn người cùng tham gia mà không cần tới quyền lực hay ép buộc”, nhóm nghiên cứu viết.

Công trình khổng lồ của cộng đồng bình đẳng

Kết quả khai quật cho thấy trung tâm của Aguada Fénix là một cao nguyên nhân tạo với hai hố hình chữ thập lồng vào nhau, nằm ở chính giữa công trình. Từ đó, các hành lang và đường đắp cao tỏa ra theo 4 hướng chính, có thể từng được sử dụng cho các cuộc rước nghi lễ ra vào khu trung tâm.

Ở phía Tây, nơi công trình kéo dài qua Laguna Naranjito, các nhà khảo cổ tìm thấy một hệ thống kênh đào dở dang, có thể nhằm phản ánh ý nghĩa nghi lễ của nước trong tín ngưỡng Maya. Việc công trình này bị bỏ dở gợi ý rằng những người xây dựng đã gặp giới hạn về kỹ năng hoặc nguồn lực tổ chức.

Phát hiện các lắng đọng sắc tố.

Phát hiện ấn tượng nhất đến từ chính trung tâm của đài tưởng niệm. Trong các hố hình chữ thập, nhóm nghiên cứu tìm thấy các chất tạo màu được sắp xếp có chủ ý: xanh azurit ở phía Bắc, xanh malachit ở phía Đông và vàng đất son chứa goethit ở phía Nam. Đây được xem là bằng chứng sớm nhất về hệ thống màu sắc định hướng của người Mesoamerica, vốn gắn mỗi hướng với một màu và yếu tố tự nhiên.

“Chúng tôi đã biết từ lâu rằng mỗi hướng có một màu đặc trưng, nhưng đây là lần đầu tiên chúng tôi tìm thấy các chất tạo màu thật sự được đặt theo hướng cụ thể như vậy”, giáo sư Inomata cho biết. “Đó là một phát hiện rất thú vị”.

Bên cạnh đó, các vật phẩm cúng dường bằng vỏ sò, ngọc bích, đá xanh chạm khắc hình cá sấu, chim và phụ nữ đang sinh con cũng được sắp xếp theo hình chữ thập giúp củng cố giả thuyết rằng toàn bộ khu vực này được thiết kế như một mô hình biểu tượng của vũ trụ.

Mặc dù công trình chưa được hoàn thiện, quy mô của Aguada Fénix vẫn khiến giới khảo cổ học kinh ngạc. Chỉ riêng việc xây dựng cao nguyên trung tâm đã cần tới khoảng 10,8 triệu ngày công, cùng hơn 250.000 ngày công khác cho các kênh đào và đập.

Một đồ trang sức bằng ngọc bích có thể tượng trưng cho sự sinh nở.

Theo nhóm nghiên cứu, việc cùng nhau xây dựng “bản đồ của vũ trụ” này chính là một hoạt động xã hội gắn kết cộng đồng, thay vì kết quả của một chế độ cai trị.

“Mọi người thường nghĩ rằng chỉ những vị vua quyền lực mới có thể tạo nên những kỳ công vĩ đại”, Inomata nói. “Nhưng dữ liệu khảo cổ cho thấy điều đó không đúng. Con người có thể đạt được những điều phi thường mà không cần sự bất bình đẳng xã hội”.

Phát hiện tại Aguada Fénix không chỉ mở rộng hiểu biết về người Maya cổ đại mà còn thách thức những giả định lâu nay về cách con người tổ chức xã hội và sáng tạo, ngay cả khi không có quyền lực tối cao đứng đầu.