Danh tính của vị nữ hoàng Maya quyền lực được nhắc đến trong Tảng đá nền móng.

Theo Viện Nhân chủng học và Lịch sử Quốc gia Mexico (INAH), dòng chữ được khắc trên một tảng đá cổ đã nhắc đến danh tính của Ix Ch’ak Ch’een, một nữ hoàng được cho đã từng cai trị thành phố Cobá, hay còn được gọi là “thành phố của vùng nước động”, nằm trên bán đảo Yucatán vào thế kỷ thứ VI.

Cobá từng là một trung tâm đô thị quan trọng của nền văn minh Maya, có người sinh sống từ khoảng năm 350 trước Công nguyên đến thế kỷ XIV. Thành phố cổ này nổi tiếng với 4 hồ nước lớn nằm giữa khu trung tâm, bao quanh là các khu nhà của giới quý tộc, hàng nghìn công trình kiến trúc dân cư, mạng lưới đường đá trắng và nhiều kim tự tháp hùng vĩ.

Năm 2024, các nhà khảo cổ của INAH phát hiện một văn bản tượng hình lớn được khắc trên cầu thang đá tại Cobá, đặt tên là “Tảng đá nền móng”. Tuy nhiên, sự xói mòn qua thời gian khiến phần lớn văn bản gồm 123 ô chữ tượng hình bị hư hại nặng, gây khó khăn cho việc giải mã.

Thế nhưng những phát hiện bổ sung gần đây, trong đó gồm cả 23 bia đá khắc chữ cổ, đã cung cấp thêm manh mối giúp các chuyên gia từng bước đọc hiểu nội dung của văn bản này.

Hai chuyên gia hàng đầu về văn bản Maya cổ, David Stuart (Đại học Texas, Austin) và Octavio Esparza Olguín (Đại học Tự trị Quốc gia Mexico), đã phát hiện một mảnh của Tảng đá nền móng có nội dung trùng khớp với 2 bia đá khác cùng khu vực. Tất cả đều nhắc đến một nhân vật chung là nữ hoàng Ix Ch’ak Ch’een.

Theo phân tích, văn bản trên Tảng đá nền móng có mô tả lễ đăng quang của Ix Ch’ak Ch’een, dù ngày chính xác trong lịch sử vẫn chưa được xác định. Dù vậy, các ghi chép có liên hệ đến những công trình lớn trong thời kỳ trị vì của bà, trong đó có một sân bóng nghi lễ, được cho là hoàn thành vào ngày 9.7.0.0.0 trong lịch Maya, tương ứng 8/12/573 theo lịch hiện nay.

Các nhà nghiên cứu cho rằng Ix Ch’ak Ch’een có thể là một trong những nữ hoàng quyền lực bậc nhất của thế giới Maya, bởi tên bà xuất hiện trong mối liên hệ với Testigo Cielo, một vị vua được mệnh danh là “Nhân chứng bầu trời” với tầm ảnh hưởng lớn về chính trị và quân sự thuộc vương quốc Kaan, nổi tiếng với các vị vua mang biểu tượng rắn.

Trong lịch sử Maya, việc một người phụ nữ ở vị trí lãnh đạo là trường hợp vô cùng hiếm so với hàng trăm vị vua nam giới từng được biết đến. Tuy nhiên, vào thời kỳ Cổ điển muộn (550–830) đã xuất hiện nhiều phụ nữ nắm quyền đáng chú ý, như “Nữ hoàng đỏ” của thành phố Palenque, người trị vì nền văn mình này vào giữa thế kỷ VII.

Nhà nghiên cứu Octavio Esparza cho biết, việc giải mã Tảng đá nền móng đã mang lại những dữ kiện quý giá về các vị vua và hoàng hậu của Cobá, cùng các sự kiện lịch sử trọng đại từng diễn ra tại đây. Tuy nhiên, nhóm chuyên gia vẫn đang tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để làm sáng tỏ toàn bộ câu chuyện về nữ hoàng Ix Ch’ak Ch’een và triều đại của bà.