Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Science Advances đã cung cấp bằng chứng rõ ràng cho thấy biến đổi khí hậu, đặc biệt là những đợt hạn hán nghiêm trọng kéo dài, có thể là nguyên nhân then chốt dẫn đến sự suy tàn của nền văn minh Maya cổ đại.

Nhóm nghiên cứu quốc tế do Đại học Cambridge (Anh) dẫn đầu đã phân tích các đồng vị oxy trong măng đá tại một hang động ở Yucatán, Mexico. Kết quả cho thấy từ năm 871 đến năm 1021 sau Công nguyên, khu vực này trải qua ít nhất 8 đợt hạn hán lớn, trong đó có một đợt kéo dài liên tiếp 13 năm. Đây chính là thời kỳ Cuối Cổ điển, giai đoạn được coi là thời điểm suy tàn của văn minh Maya.

Khác với các trầm tích hồ vốn chỉ phản ánh lượng mưa trung bình hằng năm, măng đá hình thành từng lớp mỏng mỗi năm cho phép các nhà khoa học xác định chi tiết tình trạng mưa và khô theo từng mùa. Đây là lần đầu tiên giới khoa học có thể tái dựng chính xác lượng mưa trong mùa mưa và mùa khô của thời kỳ biến động này.

Trong thời kỳ Terminal Classic, nhiều thành phố ở miền Nam Maya vốn nổi tiếng với kiến trúc đá vôi kiên cố đã bị bỏ hoang. Các triều đại sụp đổ, xã hội Maya từng hùng mạnh dần dịch chuyển về phía Bắc và đánh mất quyền lực chính trị cũng như ảnh hưởng kinh tế.

Các bằng chứng khảo cổ tại Chichén Itzá và nhiều trung tâm lớn cho thấy việc xây dựng tượng đài và hoạt động chính trị bị đình trệ đúng vào thời điểm xảy ra những đợt hạn hán nghiêm trọng. Điều này cho thấy biến đổi khí hậu đã tác động trực tiếp đến đời sống nông nghiệp và cấu trúc xã hội của người Maya.

“Giai đoạn này trong lịch sử Maya đã thu hút sự quan tâm trong nhiều thế kỷ. Có nhiều giả thuyết được đưa ra như thay đổi tuyến thương mại, chiến tranh hay hạn hán nghiêm trọng. Nhưng bằng cách kết hợp dữ liệu khảo cổ học với bằng chứng khí hậu định lượng, chúng ta ngày càng hiểu rõ hơn về nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của nền văn minh Maya”, Tiến sĩ Daniel H. James, tác giả chính của nghiên cứu và hiện công tác tại Đại học College London, nhận định.

Theo các nhà nghiên cứu, hồ sơ măng đá không chỉ giúp giải thích sự suy tàn của Maya mà còn mở ra phương pháp mới trong việc nghiên cứu mối liên hệ giữa khí hậu và tiến trình lịch sử nhân loại.

“Biết được lượng mưa trung bình hằng năm là chưa đủ. Chính mùa mưa mới quyết định sự thành bại của mùa màng”, tiến sĩ James cho biết. Theo ông, khi mùa mưa thất bát suốt nhiều năm, dù có hệ thống quản lý nước tiên tiến đến đâu thì người Maya vẫn không thể tránh khỏi khủng hoảng.

Ngoài việc cung cấp dữ liệu chi tiết về hạn hán, các măng đá còn có tiềm năng ghi lại cả tần suất và mức độ nghiêm trọng của bão nhiệt đới trong khu vực. Nhờ đó, chúng không chỉ giải đáp bí ẩn Maya mà còn giúp hiểu rõ hơn tác động của khí hậu đến lịch sử và sự phát triển của xã hội loài người.