Sáng tạo, tấm khiên và mũi nhọn của kinh tế tri thức

Trong bối cảnh kỷ nguyên số và toàn cầu hóa, khái niệm "kinh tế tri thức" đang trở thành kim chỉ nam cho sự phát triển của các quốc gia. Tuy nhiên, không có đổi mới sáng tạo, không thể có khoa học kỹ thuật đích thực và cũng không thể có một nền kinh tế tri thức đủ sức vươn tầm. Yếu tố cốt lõi để thúc đẩy và bảo vệ sáng tạo chính là "Chủ quyền sáng tạo", khả năng bảo vệ tài sản trí tuệ một cách vững chắc. Đây là vấn đề đang được đặt lên hàng đầu tại Việt Nam, khi chúng ta đứng trước ngã rẽ quyết định để bứt phá và hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế toàn cầu.

Lịch sử nhân loại đã chứng minh một cách rõ ràng: mọi bước nhảy vọt, từ những phát minh sơ khai đến những đột phá công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo, đều khởi nguồn từ một ý tưởng táo bạo. Thế nhưng, ý tưởng chỉ thực sự trở thành sức mạnh và tạo ra giá trị bền vững khi được pháp luật bảo vệ.

Đó là lý do tại sao Thomas Edison, người đã miệt mài thử nghiệm hàng nghìn lần để tìm ra dây tóc bóng đèn – có thể biến phát minh của mình thành một đế chế công nghiệp khổng lồ. Thành công ấy không chỉ đến từ thiên tài cá nhân mà còn nhờ vào một hệ thống bảo hộ sáng chế nghiêm minh mà nước Mỹ đã thiết lập, đảm bảo rằng những nhà phát minh có thể sống được bằng chính trí tuệ và công sức của mình.

Các quốc gia bứt phá mạnh mẽ trên bản đồ kinh tế thế giới đều có một điểm chung: họ coi bảo vệ sáng tạo như bảo vệ chủ quyền quốc gia. Nhật Bản sau Thế chiến II đã xây dựng cơ và phát triển (R&D). Còn tại Mỹ, vị thế dẫn đầu được duy trì một phần nhờ Tòa án Liên bang chuyên trách về sở hữu trí tuệ, với án lệ rõ ràng và mức bồi thường đủ sức răn đe.

Ngược lại, ở những nơi luật pháp còn mơ hồ, "đạo nhái" bị xem nhẹ, sáng tạo nhanh chóng trở thành khẩu hiệu rỗng. Sẽ không thể có một Thung lũng Silicon nếu tòa án không đứng về phía những người sáng tạo, bảo vệ thành quả của họ. Bởi lẽ, người tài sẽ không dám mạo hiểm đầu tư trí lực, thời gian và tài sản nếu họ biết rằng thành quả ấy có thể bị đánh cắp mà không được bảo vệ.

Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam.

Việt Nam đã và đang có những bước tiến quan trọng trên con đường xây dựng hệ sinh thái bảo vệ sáng tạo. Sự ra đời của Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ, cùng với các Nghị quyết của Đảng như Nghị quyết 57-NQ/TW và 68-NQ/TW, đã đặt tri thức ở vị trí tài sản quốc gia, coi doanh nghiệp là trung tâm đổi mới. Đây là những "phần xác" quan trọng cho một cơ chế bảo vệ sáng tạo.

Tuy nhiên, "phần hồn" của hệ sinh thái này lại nằm ở cách vận hành thực tế và bản lĩnh của những người "cầm cân nảy mực" trước những vụ tranh chấp ngày càng phức tạp và chưa từng có tiền lệ.

Một hệ sinh thái bảo vệ sáng tạo thực sự mạnh mẽ cần hội đủ ba trụ cột vững chắc cần "bịt kín" những "vùng xám", không cho phép hành vi đạo nhái có đường lách luật. Đòi hỏi các thẩm phán đủ bản lĩnh để đưa ra những phán quyết dũng cảm, tạo ra án lệ tiên phong, làm gương cho các trường hợp tương tự.

Cần đứng về phía những người dám nghĩ, dám làm, không bị trói buộc bởi sự an toàn hình thức. Bởi lẽ, nếu chỉ đổi một chữ hay thay một màu sắc mà thương hiệu xâm phạm vẫn sống sót trước tòa, đó không còn là kẽ hở mà là một tiền lệ vô cùng nguy hiểm, làm bào mòn niềm tin.

Thực trạng hiện nay cho thấy bức tranh còn nhiều thách thức. Theo Cục Sở hữu trí tuệ, Việt Nam có hơn 700.000 nhãn hiệu đã được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn ghi nhận hàng nghìn vụ vi phạm. Riêng năm 2024, lực lượng chức năng đã xử lý hơn 2.000 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, với giá trị hàng hóa vi phạm ước tính lên tới hàng trăm tỷ đồng. Những con số này không chỉ phản ánh thiệt hại kinh tế trực tiếp mà còn bào mòn niềm tin vào môi trường kinh doanh và năng lực thực thi pháp luật, tạo ra một rào cản lớn cho sự phát triển của kinh tế tri thức.

"Chủ quyền sáng tạo" chính là tấm khiên vững chắc để bảo vệ thành quả lao động trí óc 

Một quốc gia muốn thoát khỏi "bẫy thu nhập trung bình" không thể mãi sống bằng việc gia công tư tưởng hay sao chép ý tưởng. Chúng ta phải tự sinh ra giá trị tri thức và có khả năng bảo vệ giá trị đó bằng chính nội lực pháp lý của mình. Đó chính là "Chủ quyền sáng tạo" – khả năng bảo vệ và phát huy tài sản trí tuệ trước mọi xâm phạm, dù từ bên trong hay bên ngoài đất nước.

Trong nền kinh tế tri thức, bảo vệ sở hữu trí tuệ không chỉ là quyền của cá nhân mà còn là nghĩa vụ của Nhà nước đối với tương lai và sự thịnh vượng của đất nước. Mỗi bản án công minh bảo vệ người sáng tạo là một viên gạch vững chắc xây dựng niềm tin thị trường, thu hút đầu tư và khơi dậy khát vọng vươn lên.

Doanh nghiệp là nơi ý tưởng kết tinh thành sản phẩm, dịch vụ và thương hiệu. Tuy nhiên, một bộ phận không nhỏ doanh nghiệp Việt vẫn coi việc đăng ký nhãn hiệu, sáng chế chỉ như một "thủ tục giấy tờ" hình thức. Đến khi tranh chấp nổ ra, họ mới nhận ra mình đang ở thế yếu, thậm chí mất trắng thành quả.

Cạnh tranh trong kỷ nguyên hiện đại không chỉ diễn ra gay gắt trên kệ hàng hay bảng giá, mà còn quyết định thắng bại trong phòng xử án. Doanh nghiệp nào nắm chắc quyền sở hữu trí tuệ và biết vận dụng pháp luật một cách hiệu quả sẽ có lợi thế vượt trội, không chỉ ở thị trường nội địa mà còn khi vươn ra quốc tế.

"Chủ quyền sáng tạo" chính là tấm khiên vững chắc để bảo vệ thành quả lao động trí óc và là thanh gươm sắc bén để Việt Nam tự tin bước vào kỷ nguyên kinh tế tri thức với một vị thế không thể bị đánh tráo.

Diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo" sẽ diễn ra tại TP Hồ Chí Minh vào ngày 26 tháng 8 năm 2025 tới đây, hứa hẹn sẽ là cơ hội để thảo luận sâu rộng và tìm ra những giải pháp đột phá cho vấn đề then chốt này. 

Đây là cơ hội để các nhà hoạch định chính sách, giới chuyên gia, cộng đồng doanh nghiệp và những người quan tâm cùng đối thoại, trao đổi, tìm ra những giải pháp tối ưu cho việc bảo vệ “Chủ quyền sáng tạo” của Việt Nam trong bối cảnh nền kinh tế tri thức.