Ít ai nghĩ rằng những bao vỏ trứng gà bị bỏ lại sau các dây chuyền làm bánh thứ từng được xem là rác thải thực phẩm lại có thể trở thành điểm khởi đầu cho một công trình khoa học kéo dài hơn một thập kỷ. Nhưng chính từ những thứ tưởng như vô giá trị ấy, một nhóm nhà khoa học Việt Nam đã kiên trì chắt lọc ra khoáng chất tinh khiết, phục vụ trực tiếp cho sức khỏe cộng đồng. Ở trung tâm hành trình đó là Nguyễn Thị Ánh Nguyệt một nữ nhà khoa học khởi nghiệp theo cách lặng lẽ, không ồn ào, nhưng bền bỉ đến tận cùng.

Nguyễn Thị Ánh Nguyệt, nhà khoa học biến vỏ trứng gà thành canxi hữu cơ. Ảnh: TNCK

Con đường đến với nghiên cứu của Nguyễn Thị Ánh Nguyệt không khởi đi từ phòng thí nghiệm hiện đại hay một học bổng danh giá ở nước ngoài. Nó bắt đầu trong căn nhà nhỏ của gia đình, nơi chị chứng kiến mẹ mình sống chung nhiều năm với những cơn đau xương khớp kéo dài. Bổ sung canxi gần như trở thành thói quen hằng ngày, nhưng hiệu quả không rõ rệt. Thậm chí, những tác dụng phụ như táo bón, nóng trong, mệt mỏi khiến việc “uống thuốc bổ” trở thành áp lực.

Khi còn là sinh viên, Ánh Nguyệt bắt đầu tự hỏi, vì sao một khoáng chất thiết yếu như canxi lại khó hấp thu đến vậy? Và liệu vấn đề nằm ở liều lượng, hay sâu xa hơn là ở dạng tồn tại của canxi trong các sản phẩm đang được sử dụng phổ biến? những câu hỏi ấy theo chị suốt những năm tháng học tập và làm việc sau này, âm thầm định hình một lựa chọn mà chị biết sẽ dài, khó và nhiều rủi ro.

Nguyễn Thị Ánh Nguyệt là cử nhân khóa đầu tiên của Khoa Quản trị doanh nghiệp, Trường Đại học Ngoại ngữ Hà Nội (nay là Đại học Hà Nội). Xuất phát điểm đó khiến chị gần như là “kẻ ngoại đạo” trong lĩnh vực sinh hóa dinh dưỡng. Sau khi ra trường, chị làm việc cho các công ty nước ngoài tại Việt Nam, trải qua nhiều vị trí quản lý với mức thu nhập cao và con đường sự nghiệp ổn định.

Nhưng mong muốn làm một điều có giá trị lâu dài cho cộng đồng đã khiến chị rẽ hướng. Một nghiên cứu quốc tế mà chị tiếp cận cho thấy thiếu canxi có thể liên quan tới hơn 140 loại bệnh khác nhau. Trong khi đó, tại Việt Nam, việc bổ sung canxi vẫn chủ yếu dựa vào các sản phẩm canxi vô cơ, vốn có nhiều hạn chế về sinh khả dụng và nguy cơ tác dụng phụ nếu dùng lâu dài.

Quyết định bước vào nghiên cứu đồng nghĩa với việc rời khỏi vùng an toàn. Ánh Nguyệt bắt đầu tự học, đọc tài liệu khoa học bằng tiếng Anh, tiếp cận các công trình quốc tế về canxi hữu cơ, về mối liên hệ giữa cấu trúc phân tử và khả năng hấp thu trong cơ thể người.

Qua nghiên cứu, Ánh Nguyệt nhận ra sự khác biệt căn bản giữa canxi vô cơ và canxi hữu cơ. Nếu canxi vô cơ dễ lắng đọng, sinh khả dụng thấp và có thể gây tác dụng phụ, thì canxi hữu cơ  đặc biệt khi gắn với các phân tử sinh học lại dễ hòa tan, dễ hấp thu và thân thiện hơn với cơ thể.

Nhưng nhận ra vấn đề chỉ là bước đầu. Câu hỏi khó hơn là lấy canxi hữu cơ từ đâu, với chi phí nào, bằng quy trình nào để vừa đảm bảo chuẩn mực khoa học, vừa phù hợp với thể trạng và điều kiện kinh tế của người Việt?

Ánh Nguyệt cùng nhóm cộng sự khảo sát nhiều nguồn khoáng từ rau củ, xương động vật đến vỏ sò, vỏ tôm, đá vôi. Hàng nghìn thí nghiệm được thực hiện, hơn 20 loại nguyên liệu lần lượt bị loại bỏ vì không đạt yêu cầu về độ tinh khiết, độ ổn định hoặc tính khả thi khi sản xuất quy mô lớn.

Cuối cùng, câu trả lời lại đến từ thứ bị bỏ đi nhiều nhất trong ngành thực phẩm đó là vỏ trứng gà. Vỏ trứng gà chứa khoảng 95% canxi carbonate, hàm lượng cao, dễ thu gom, nguồn cung ổn định. Nhưng để biến một phế phẩm thực phẩm thành nguyên liệu y sinh đạt chuẩn là một thách thức lớn. Khó nhất là chuyển gốc canxi vô cơ trong vỏ trứng thành dạng canxi hữu cơ có sinh khả dụng cao, đồng thời đảm bảo an toàn, dễ sử dụng và không gây tác dụng phụ.

Từ năm 2016, nhóm nghiên cứu chính thức bước vào giai đoạn chuyên sâu. Nhóm gồm 7 thành viên, là các phó giáo sư, tiến sĩ sinh hóa, bác sĩ sản nhi, chuyên gia dinh dưỡng. Lợi thế ngoại ngữ giúp Ánh Nguyệt tiếp cận hệ thống tài liệu quốc tế phong phú, nhưng mọi lý thuyết đều phải được kiểm chứng bằng thực nghiệm.

Tiến sĩ Sinh học Vũ Văn Hợp người gắn bó suốt chặng đường ấy nhớ lại những ngày làm việc không phân biệt sáng tối. “Có những thời điểm tưởng như phải bỏ cuộc vì sản phẩm không đạt yêu cầu. Nhưng mỗi lần quay lại vạch xuất phát, chúng tôi lại điều chỉnh, thử tiếp, làm lại từ đầu”, ông kể.

13 năm miệt mài trong phòng thí nghiệm, cộng với hơn mười năm tích lũy tri thức và thử nghiệm trước đó, cuối cùng cũng cho kết quả. Năm 2019, quy trình sản xuất canxi hữu cơ từ vỏ trứng gà được hoàn thiện và được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Bằng độc quyền sáng chế. Đây là sản phẩm canxi điều chế từ vỏ trứng gà duy nhất tính đến thời điểm hiện tại được cấp bằng sáng chế bởi trí tuệ Việt Nam.

Nhưng ngay khi chuẩn bị đưa sản phẩm ra thị trường, khó khăn mới lại ập đến. Đại dịch Covid-19 bùng phát, chuỗi cung ứng đứt gãy, nhân sự nghỉ việc, hàng hóa nằm trong kho. Có thời điểm, nhóm nghiên cứu phải thế chấp nhà để duy trì hoạt động.

Để “cứu mình”, chính các nhà khoa học trở thành người giới thiệu sản phẩm. Phản hồi tích cực từ những khách hàng đầu tiên giúp sản phẩm dần lan tỏa.

Thay vì đóng khung canxi trong vai trò thực phẩm chức năng, DDA doanh nghiệp do Ánh Nguyệt sáng lập chọn hướng đưa canxi vào bữa ăn thường nhật. Bột canxi hữu cơ được phối trộn vào bột canh, mì rau củ, bánh kẹo, thạch, đồ uống; đồng thời cung cấp dưới dạng nguyên liệu cho các nhà máy thực phẩm.

Theo TS.BS CKII Lê Quang Minh, Chánh Văn phòng Hội Gan mật Việt Nam, hiệu quả bổ sung canxi phụ thuộc lớn vào sinh khả dụng. “Canxi hữu cơ dạng gluconate có ưu điểm dễ hòa tan, hấp thu tốt và phù hợp với cơ địa người Việt. Đây là hướng tiếp cận dinh dưỡng nền tảng, mang tính phòng ngừa lâu dài”, ông nhận định.

Điểm đặc biệt của sản phẩm là khả năng hòa tan trong nước, không màu, không mùi, không vị, không làm thay đổi hương vị món ăn điều mà ngay cả nhiều sản phẩm trên thế giới chưa làm được.

Điều khiến Ánh Nguyệt tâm đắc không chỉ là giá trị khoa học, mà là vòng đời của sản phẩm. Từ những bao vỏ trứng bị thải bỏ, DDA xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn biến phế phẩm thành tài nguyên, giảm rác thải thực phẩm, đồng thời tạo ra giá trị sức khỏe và sinh kế.

Đến nay, DDA Việt Nam đã có gần 10.000 khách hàng trên toàn quốc, tạo thu nhập cho hơn 500 nhà phân phối và đại lý. Sản phẩm bắt đầu được đặt hàng từ các thị trường phát triển.

Song song với sản xuất, doanh nghiệp dành nguồn lực cho các hoạt động xã hội tặng canxi cho người dân vùng cao, tham gia các chương trình gây quỹ vì trẻ bại não, hỗ trợ dinh dưỡng cộng đồng. “Niềm vui lớn nhất không phải là bán được bao nhiêu sản phẩm, mà là sáng chế ấy đến được với những người ít cơ hội tiếp cận dinh dưỡng chất lượng”, Ánh Nguyệt chia sẻ.

Từ những ngày tự đi gom vỏ trứng quanh Hà Nội đến việc xây dựng phòng thí nghiệm và trung tâm R&D bài bản, DDA đang từng bước định hình mình như một doanh nghiệp khoa học – công nghệ đúng nghĩa.

Với Nguyễn Thị Ánh Nguyệt, “đãi vàng trắng từ vỏ trứng gà” mới chỉ là điểm khởi đầu. Phía trước là khát vọng đưa nhiều hơn nữa các sản phẩm hữu cơ thuần Việt vào đời sống, để khoa học không nằm yên trên giấy, mà hiện diện trong từng bữa ăn, từng lựa chọn nhỏ mỗi ngày.

Giữa nhịp sống đô thị gấp gáp, câu chuyện về một nhà khoa học nữ lặng lẽ theo đuổi sáng chế vì sức khỏe cộng đồng gợi nhắc một điều giản dị, khoa học chỉ thực sự có ý nghĩa khi chạm được vào con người bằng sự thấu hiểu, kiên nhẫn và trách nhiệm.