Men theo giai điệu Khắp Nôm, chúng tôi về huyện Văn Bàn (tỉnh Lào Cai), bên sườn núi rặng cúc quỳ nở muộn vàng rực, lẫn trong triền xanh của cây lá là những đốm lửa trạng nguyên thắp đỏ… Nắng chiều dần phai, nhưng bên khung cửi của nghệ nhân Hoàng Thị Quanh vẫn tiếng “lách cách, lách cách” đều đặn con thoi đưa sợi qua lại, những vuông vải sợi cứ dài thêm. Thời gian buông chầm chậm trong nếp nhà sàn lá cọ, mặc cho ngoài sân, lác đác những bông hoa đào bật mầm nụ bé xinh nở sớm… như muốn gọi mùa xuân về.

Người Tày chuẩn bị sản phẩm thổ cẩm để dùng trong gia đình.

Nghệ nhân Hoàng Thị Quanh đang lắp cuộn sợi, còn mấy chị phụ nữ cùng thôn, người thêu thùa hoa văn làm gối, người bật bông kéo sợi… Cứ thế, tiếng nói cười vui vẻ, rộn vang cả nếp nhà sàn truyền thống của đồng bào Tày dưới chân núi Gia Lan huyền thoại.

Vừa nhanh tay thoăn thoắt bện sợi dây bao dao, nghệ nhân Hoàng Thị Quanh tâm sự: Giờ thế hệ trẻ người Tày ở Văn Bàn ít mặn mà với nghề dệt thêu thổ cẩm, làm đệm bông lau, chăn ga, gối… nên chị em phụ nữ chúng tôi rất suy nghĩ, làm sao để vẫn giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc, vừa truyền lại cho con cháu mai sau. Đó là cả một tình yêu với bản sắc văn hóa dân tộc mình, gửi vào từng sản phẩm dệt thêu. Không chỉ thể hiện sự khéo tay của từng chị em, mà đó còn là “trọng trách” phải bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc mình.

Vê bông thành lọn tròn để kéo sợi.

Hơn ai hết, những người đã ở vào tuổi xưa nay hiếm như bà Quanh và nhiều phụ nữ Tày ở Văn Bàn đều luôn đau đáu, trăn trở về những bản sắc văn hóa đang dần mai một trong đời sống hiện đại. Bởi vậy, chỉ có thể truyền lại tình yêu và đam mê ấy bằng cách, mỗi ngày tự mình thêu tay những lúc nông nhàn, dệt vải, bật bông, kéo sợi…

Bận rộn với CLB Khắp Nôm và một số công việc ở xã, nhưng bà Quanh vẫn không quên dành thời gian lúc nhàn rỗi để thêu gối, làm đệm ngồi để dùng trong gia đình, cũng là để dịp cho con cháu trong nhà biết bà làm mà học tập làm theo. Mình muốn làm gương cho con cháu, đồng thời cũng là để lan tỏa niềm đam mê bảo tồn văn hóa bản sắc dân tộc mình cho chị em phụ nữ quê mình.

Kéo sợi và dệt vải bông.

Chị Hoàng Thị Điệp, thôn Nà Bay, xã Làng Giàng dẫn chúng tôi lên nhà sàn và giới thiệu về bộ chăn đệm, gối, đệm ngồi vẫn còn thơm mùi chàm mới của con dâu chị mới làm khi về nhà chồng. Chị bảo, dù có thể không nhiều người trẻ biết làm nữa, nhưng trong những bản làng người Tày ở mảnh đất bên dòng suối Chăn thơ mộng này vẫn còn gìn giữ được phong tục đẹp, khi về nhà chồng, người con gái sẽ làm chăn, đệm, gối, đệm ngồi để tặng ông bà, bố mẹ và các anh chị em bên gia đình nhà chồng, đủ mỗi người một bộ.

Chính vì phong tục mang nét đẹp văn hóa ấy, để tỏ lòng tôn kính hiếu thuận của con gái khi về nhà chồng, cũng là thể hiện với gia đình mới rằng mình cũng khéo tay, đảm đang… Thế nên, nghề dệt thêu và làm chăn, gối, đệm thổ cẩm vẫn được đồng bào Tày nhất là phụ nữ ở đây miệt mài bảo tồn, gìn giữ như một phần cuộc sống của mình vậy.

Dệt sợi dây thổ cẩm.

Để có vải thêu các họa tiết thổ cẩm, người phụ nữ Tày phải chăm chỉ trồng bông, thu hái, tách bông khỏi hạt, bật bông cho tơi rồi vê bông thành lọn tròn để kéo sợi rồi mới dệt. Còn để thêu thổ cẩm, người Tày dùng sợi chỉ màu để tạo nên những hoa văn trên vải.

Thêu hoa văn trang trí trên sản phẩm gối của người Tày.

Đưa cho chúng tôi xem chiếc dây bao dao dệt hoa văn thổ cẩm tỉ mẩn, dài chừng ba sải tay, bà Hoàng Thị Quanh bảo: Nhìn đơn giản vậy thôi, nhưng để dệt xong một chiếc dây bao dao như thế cũng phải mất cả tuần. Người con gái Tày thường dệt chiếc dây này để tặng cho người mình yêu thương với lời gửi gắm “Em tặng anh chiếc dây đan. Để anh lên núi Gia Lan chặt vầu…”… Vừa nói bà Quanh vừa hát luôn cho chúng tôi nghe bài dân ca bằng tiếng Tày về chiếc dây bao dao.

Cùng với giai điệu Khắp Nôm, những sản phẩm dệt thủ công truyền thống của người Tày chính là sản phẩm “nhận diện” về miền di sản của người Tày ở vùng đất Văn Bàn. Thế nên, hồn quê hương được neo giữ trong từng hoa văn, trong từng sản phẩm, mà ở đó chất chứa những yêu thương. Mộc mạc, giản dị nhưng cũng đầy sắc màu độc đáo làm nên bản sắc riêng thổ cẩm người Tày ở vùng này.

Phụ nữ Tày ở Văn Bàn vẫn bảo tồn nghề làm thổ cẩm truyền thống.

Văn hóa là cuộc sống, chính vì vậy, ở trong những sản phẩm gối, đệm của đồng bào Tày, có thể nhận hình ảnh cách điệu mô phỏng con nhện, cây cỏ bợ, lá cọ và hoa lá trong vườn nhà… rất gần gũi với cuộc sống đời thường.

Đã ở tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng hằng ngày bà Phùng Thị Tưởng, Chủ nhiệm HTX thổ cẩm thị trấn Khánh Yên vẫn miệt mài bên khung cửi truyền thống, bên chiếc máy may cũ kỹ, rồi thêu thêu, dệt dệt không ngừng tay, trừ những hôm trong người cảm thấy không được khỏe.

Các sản phẩm thổ cẩm truyền thống của người Tày.

Bởi với người phụ nữ đã đi gần hết chặng đường của cuộc đời, được làm những sản phẩm truyền thống của dân tộc mình là một niềm vui, cũng là mình biết bảo tồn, giữ gìn, truyền lại cho đời sau nghề của cha ông mình… “Còn sức khỏe trời cho ngày nào, tôi vẫn sẽ làm thổ cẩm, vì đó là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của tôi”-bà Tưởng chia sẻ.

Không chỉ có vậy, HTX thổ cẩm truyền thống của bà Tưởng còn cung cấp rất nhiều “đơn đặt hàng” từ các vùng đồng bào người Tày trong huyện, trong tỉnh và các vùng phụ cận. Những sản phẩm truyền thống của HTX còn theo chân gia chủ đến từng nhà, trang trí không gian sống mang màu sắc neo giữ hồn quê hương, dân tộc mình trong đó.