Huyền thoại linh trưởng học Jane Goodall

Dành cả cuộc đời để tìm hiểu và làm sáng tỏ sự hiểu biết của nhân loại về những “họ hàng” gần gũi nhất của con người trên hành tinh, Jane Goodall, cùng 2 nhà khoa học tiên phong khác, đã khởi khởi đầu một cuộc cách mạng trong thập niên 1960-1970, định hình lại hoàn toàn sự hiểu biết của nhân loại về những gì thực sự độc đáo ở loài người.

Những năm tháng miệt mài nghiên cứu thực địa và nỗ lực vận động bảo tồn không ngừng nghỉ của bà đã trở thành ngọn đuốc thắp sáng con đường cho hàng loạt nhà nghiên cứu và nhà hoạt động tương lai, đặc biệt là phụ nữ và giới trẻ.

Sự ra đi của bà hôm thứ Tư vừa qua tạo nên một làn sóng tri ân mạnh mẽ, với hàng loạt câu chuyện được chia sẻ về cách mà Goodall đã truyền cảm hứng giúp những nhà nghiên cứu trẻ theo đuổi sự nghiệp khoa học và bảo tồn. Bên cạnh những lời tri ân đó là những lời cam kết sâu sắc nhằm tôn vinh ký ức của bà, bằng cách tăng cường gấp đôi nỗ lực bảo vệ một hành tinh đang rất cần sự cứu giúp.

Mở cửa khoa học để đón nhận cảm xúc động vật

"Jane Goodall là một biểu tượng bởi vì bà là khởi nguồn của rất nhiều điều", nhà linh trưởng học Catherine Crockford tại Viện Khoa học Nhận thức CNRS (Pháp) khẳng định.

Nhớ lại kỷ niệm khi được bà Goodall trả lời thư lúc bà là một nhà nghiên cứu trẻ đầy khát vọng, "Tôi viết thư hỏi làm thế nào để trở thành một nhà linh trưởng học. Bà ấy đã gửi lại một bức thư viết tay nói rằng điều đó sẽ khó khăn, nhưng tôi nên cố gắng", bà Crockford hồi tưởng. "Đối với tôi, chính bà ấy đã trao cho tôi sự nghiệp này".

Jane Goodall xuất hiện trong chương trình truyền hình đặc biệt "Cô Goodall và Thế giới Tinh tinh" năm 1965

Bà Goodall là một trong ba phụ nữ trẻ tiên phong nghiên cứu vượn lớn vào những năm 1960 và 1970. Cùng với Dian Fossey (nhà nghiên cứu gorilla núi ở Rwanda) và Biruté Galdikas (nhà nghiên cứu đười ươi ở Indonesia), “Bộ ba Vượn” huyền thoại đã làm thay đổi cách con người nhìn nhận về những điều được xem là độc nhất ở loài người.

Họ đã dành nhiều năm để ghi chép lại đời sống tinh tinh ở Tanzania, gorilla núi ở Rwanda và đười ươi ở Indonesia để tạo ra những công trình nghiên cứu dài hạn nhất trên thế giới về hành vi động vật. Đây được xem là điều hết sức quan trọng để hiểu về các loài sống lâu này.

"Những loài động vật này giống chúng ta, trưởng thành và sinh sản chậm, và sống hàng thập kỷ. Chúng ta vẫn đang học được những điều mới về chúng", bà Tara Stoinski, nhà linh trưởng học và Chủ tịch Quỹ Gorilla Dian Fossey, cho biết.

Điều làm nên khác biệt của Goodall là cách bà nhân cách hóa đối tượng nghiên cứu. Bà đã nghiên cứu tinh tinh không chỉ như một loài, mà còn như những cá thể riêng biệt, và thậm chí còn đặt tên cho chúng như David Greybeard, Flo, Fifi, Goliath.

Dù thời điểm đó, điều này bị coi là phi truyền thống, cách tiếp cận này đã tạo ra không gian để các nhà khoa học quan sát và ghi lại sự khác biệt về hành vi, sở thích và cả cảm xúc của từng cá thể tinh tinh.

Jane Goodall và chú tinh tinh sơ sinh Flint ở Gombe, Tanzania. Đây chính chú tinh tinh sơ sinh đầu tiên chào đời sau khi Jane đến, đã mang đến cho cô cơ hội hiếm có để nghiên cứu sự phát triển của loài vật này

Catherine Hobaiter, nhà linh trưởng học tại Đại học St. Andrews, người được truyền cảm hứng từ Goodall, nhớ lại cách bà Goodall kết hợp giữa sự đồng cảm và tính khách quan. Goodall thường nói, "Nếu chúng là con người, chúng ta sẽ mô tả chúng là hạnh phúc" hoặc "Nếu chúng là con người, chúng ta sẽ mô tả chúng là bạn bè". Bà không gán cảm xúc một cách võ đoán, nhưng cũng không phủ nhận khả năng có đời sống tình cảm ở các loài động vật khác.

Truyền cảm hứng cho giới khoa học và người yêu thiên nhiên toàn cầu

Từ cuối thập niên 1980 cho đến những năm cuối đời, bà Goodall dành ít thời gian hơn cho công việc thực địa mà thay vào đó, bà đi khắp thế giới và trò chuyện với sinh viên, giáo viên, kiểm lâm, nhà ngoại giao và các nhà lãnh đạo. Thông qua những cuốn sách và các buổi diễn thuyết, bà thực hiện sứ mệnh truyền cảm hứng hành động để bảo vệ thế giới tự nhiên.

Năm 1991, bà thành lập tổ chức Roots & Shoots (Rễ & Chồi), một phong trào thanh niên đã phát triển mạnh mẽ ở hàng chục quốc gia.

Stuart Pimm, nhà sinh thái học tại Đại học Duke, kể lại cảnh hàng dài các cô gái tuổi teen và các bà mẹ chờ đợi để nghe Goodall phát biểu tại một phiên điều trần quốc hội về nạn tàn phá rừng và tuyệt chủng. "Bà ấy được săn đón ở khắp mọi nơi bà đến, bà ấy là một nguồn cảm hứng tuyệt vời cho mọi người, đặc biệt là phụ nữ trẻ".

Zanagee Artis, đồng sáng lập phong trào khí hậu trẻ Zero Hour, nhấn mạnh sự trân trọng của Goodall dành cho tiếng nói của người trẻ. "Tôi thực sự đánh giá cao việc Jane coi trọng sự hiện diện của những người trẻ tuổi. Bà ấy thực sự thúc đẩy việc xây dựng phong trào liên thế hệ", Artis cho biết.

Điều còn lại sau khi Goodall ra đi là niềm hy vọng không bao giờ tắt. Đây có lẽ là di sản vĩ đại nhất của bà.

"Bà ấy tin rằng hy vọng không chỉ đơn thuần là một cảm xúc, mà là một công cụ. Hy vọng, bà sẽ nói với tôi, tạo ra sức mạnh hành động", Rhett Butler, người sáng lập trang tin tức bảo tồn Mongabay, đã viết.

Tiếp nối di sản và những dự án bảo tồn bất tận

Di sản và những công trình trọn đời của Goodall sẽ được tiếp tục thông qua gia đình, các nhà khoa học, viện nghiên cứu của bà và vô số người trẻ trên toàn cầu.

Mary Lewis, Phó Chủ tịch Viện Jane Goodall, cho biết con trai và 3 người cháu của bà đều tích cực tham gia vào công việc của Viện hoặc trong các lĩnh vực liên quan. Con trai Hugo van Lawick làm việc về nhà ở bền vững, cháu gái Angelo và cháu trai Merlin hiện đang làm việc tại Viện, còn cháu trai Nick là nhà làm phim.

“Bà ấy có di sản riêng từ gia đình cũng như di sản thông qua các học viện của bà trên khắp thế giới”, bà Lewis nói.

Ngoài trung tâm nghiên cứu nổi tiếng ở Tanzania và các khu bảo tồn tinh tinh, một trung tâm văn hóa mới dự kiến sẽ mở cửa tại Tanzania vào cuối năm sau. Hiện Viện Jane Goodall có mặt tại 26 quốc gia, dẫn đầu các dự án bảo tồn quan trọng, bao gồm nỗ lực cứu tinh tinh Tây Phi đang cực kỳ nguy cấp ở Senegal.

Tuy nhiên, chương trình Roots & Shoots do thanh niên lãnh đạo mới là điều mà bà Goodall xem là di sản trường tồn của mình, bởi nó chính là nơi "trao quyền cho các thế hệ mới" để tiếp tục sứ mệnh bảo vệ hành tinh.