Số người được chẩn đoán nhồi máu não đang tăng nhanh trong những năm gần đây. Với giới chuyên môn, đây là xu hướng khiến họ thật sự lo lắng. Nhồi máu não không phải chứng bệnh bộc phát trong một ngày, mà thường là hậu quả kéo dài của thói quen sống và chế độ ăn lâu năm. Nhiều thực phẩm quen thuộc trong bữa ăn hằng ngày, tưởng như vô hại, lại lặng lẽ trở thành “mồi lửa” khiến mạch máu não tổn thương.

Ở nhóm trên 40 tuổi, các bác sĩ ghi nhận ngày càng nhiều người đi khám sức khỏe phát hiện bất thường ở mạch máu não, hoặc nhập viện vì đột ngột chóng mặt, tê bì tay chân, nói khó. Đây đã là vấn đề sức khỏe cộng đồng không thể bỏ qua.

Theo các bác sĩ, một số yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được bằng chính chế độ ăn. Nếu giảm bớt những thực phẩm dễ bị xem nhẹ dưới đây, nguy cơ nhồi máu não có thể giảm đáng kể.

Nhóm đầu tiên là thực phẩm nhiều muối. Điều này quen thuộc nhưng vẫn có không ít người chủ quan. Các khảo sát cho thấy người trưởng thành tiêu thụ trên 6g muối mỗi ngày có nguy cơ nhồi máu não cao hơn gần 30% so với nhóm ăn vừa phải, và mức nguy cơ còn tăng dần theo tuổi. Các món như dưa muối, đồ chấm mặn, thực phẩm chế biến, mì ăn liền và nhiều loại bim bim đậm vị đều góp phần làm vượt ngưỡng muối nhưng rất khó nhận biết. Lượng muối cao kéo theo tổn thương lớp nội mạc mạch máu, huyết áp tăng và thành mạch dễ xơ cứng, ba yếu tố quan trọng thúc đẩy hình thành cục máu đông. Ở người có sẵn tăng huyết áp, tác động này càng rõ rệt.

Nhóm thứ hai là thực phẩm giàu chất béo và cholesterol, như mỡ động vật, nội tạng, bơ, kem sữa hoặc các sản phẩm sữa nguyên kem. Nhiều số liệu cho thấy nếu người có rối loạn mỡ máu ăn nhiều các món này, nồng độ LDL-C (loại cholesterol “xấu”) sẽ tăng đáng kể. LDL-C chính là thành phần tham gia trực tiếp vào quá trình hình thành cục nghẽn trong lòng mạch. Không chỉ thực phẩm nhiều mỡ, các món chiên rán, đồ ăn nhanh hay đồ ăn vặt có hàm lượng chất béo cao cũng góp phần làm tăng nguy cơ. Trong thực tế, các bác sĩ nhiều lần gặp bệnh nhân trẻ uống trà sữa, ăn gà rán thường xuyên nhưng lại nghĩ rằng “ăn ít nên không sao”, trong khi lượng chất béo tích lũy đã vượt xa nhu cầu cơ thể.

Nhóm thứ ba là thực phẩm và đồ uống nhiều đường. Đường không chỉ làm tăng đường huyết mà còn thúc đẩy quá trình lão hóa mạch máu. Một nghiên cứu trên 100.000 người cho thấy những ai uống hơn một lon đồ uống có đường mỗi ngày có nguy cơ nhồi máu não cao hơn khoảng 15-20% so với người không uống. Rủi ro này đặc biệt rõ ở người tiền đái tháo đường hoặc mắc đái tháo đường. Khi đường huyết cao kéo dài, thành mạch trở nên yếu và máu có xu hướng đặc hơn, dễ tạo điều kiện cho cục nghẽn hình thành. Đường có mặt ở nhiều thực phẩm tưởng chừng lành mạnh như ngũ cốc ăn sáng, sữa chua và các loại đồ uống pha sẵn; nếu không để ý, tổng lượng đường tiêu thụ mỗi ngày thường cao hơn nhiều so với dự tính.

Nhóm thứ tư là hải sản và nội tạng giàu purin, làm tăng nồng độ acid uric. Khi acid uric tăng cao, lớp nội mạc mạch máu dễ bị tổn thương và độ nhớt của máu cũng tăng. Tăng acid uric là một trong những yếu tố nguy cơ độc lập của nhồi máu não. Những người thường ăn hải sản kèm bia, hoặc thích các món nội tạng động vật, có nguy cơ cao hơn. Dữ liệu cho thấy người có acid uric từ 420 μmol/L trở lên có tỷ lệ nhồi máu não cao hơn khoảng 25% so với người có mức bình thường. Ở nam giới trung niên và lớn tuổi, hiện tượng này đặc biệt phổ biến.

Tổng hợp lại, bốn nhóm thực phẩm nhiều muối, nhiều mỡ, nhiều đường và nhiều purin chính là những yếu tố thúc đẩy mạch máu lão hóa sớm và tạo điều kiện cho mảng xơ vữa hình thành. Khi kết hợp với thói quen sinh hoạt thiếu lành mạnh như thức khuya, ăn uống thất thường hoặc ít vận động, nguy cơ càng tăng mạnh. Trong thực hành lâm sàng, bác sĩ gặp không ít người vốn nghĩ mình khỏe, nhưng khi kiểm tra sức khỏe mới biết xơ vữa động mạch đã tiến triển âm thầm trong nhiều năm.

Kiểm soát tốt huyết áp, đường huyết và mỡ máu được xem là nền tảng để giảm nguy cơ nhồi máu não. Khi các chỉ số được giữ ở mức ổn định, chẳng hạn huyết áp duy trì dưới 135/85 mmHg, mỡ máu ở mức lý tưởng và acid uric không vượt ngưỡng, nguy cơ có thể giảm gần một nửa theo nhiều nghiên cứu tổng hợp. Bên cạnh đó, việc theo dõi sức khỏe mạch máu bằng siêu âm động mạch cảnh, đo huyết áp, kiểm tra mỡ máu và đường huyết giúp phát hiện sớm những thay đổi bất lợi, nhất là ở người trên 40 tuổi hoặc có tiền sử gia đình.

Điều chỉnh chế độ ăn cũng đóng vai trò quan trọng. Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, hạt và cá được xem là mô hình dinh dưỡng phù hợp, vừa giúp kiểm soát mỡ máu - đường huyết, vừa cung cấp nhiều chất chống oxy hóa giúp mạch máu duy trì độ đàn hồi. Với bác sĩ, đây là cách cân bằng giữa việc hạn chế thực phẩm gây áp lực lên thành mạch và bổ sung các nhóm dinh dưỡng có lợi cho hệ tim mạch và não bộ.

Nhìn từ nhiều trường hợp gần đây, nhồi máu não không phải là điều xảy ra bất ngờ. Nó thường bắt đầu từ những chi tiết rất nhỏ trong bữa ăn và lối sống hằng ngày, tích lũy qua nhiều năm trước khi bùng phát thành cơn thiếu máu não cấp.