Trong giai đoạn đầu, bệnh Alzheimer thường biểu hiện bằng sự suy giảm âm thầm của trí nhớ ngắn hạn, kèm theo những thay đổi tâm trạng, mất phương hướng và khó tập trung. Khi bệnh tiến triển, những triệu chứng này ngày càng trở nên trầm trọng, gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người bệnh và gia đình.

Một trong những biểu hiện được cho là “tàn nhẫn” nhất là bệnh nhân dần không còn nhận ra người thân yêu dấu trong cuộc đời họ, một dấu hiệu của sự suy giảm ký ức xã hội.

Nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc Trường Y Đại học Virginia và Virginia Tech mới đây đã cho thấy, sự gián đoạn trong các cấu trúc chuyên biệt hỗ trợ kết nối thần kinh có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng mất trí nhớ đặc biệt này.

“Việc tìm ra một thay đổi cấu trúc giải thích cho sự mất trí nhớ cụ thể trong bệnh Alzheimer là rất thú vị. Đây là một mục tiêu hoàn toàn mới, và chúng tôi đã có sẵn các ứng cử viên thuốc phù hợp”, nhà thần kinh học Harald Sontheimer cho biết.

Ở não người trưởng thành khỏe mạnh, một cấu trúc gọi là mạng lưới quanh nơ-ron (perineuronal nets – PNNs) tạo thành lớp ma trận giống như lưới bao quanh tế bào thần kinh. Chúng có vai trò điều chỉnh tính dẻo của não, bảo vệ tế bào trước stress oxy hóa và giữ ổn định các điểm kết nối synapse giúp tế bào thần kinh giao tiếp.

Sự ổn định này đặc biệt quan trọng với quá trình ghi và lưu giữ ký ức. Dựa trên nghi ngờ rằng sự suy yếu của các mạng lưới này có thể thúc đẩy tiến triển Alzheimer, nhóm tác giả đã tiến hành kiểm tra giả thuyết trên mô hình chuột.

Khi PNNs bị thoái hóa tại vùng CA2 của hồi hải mã - khu vực được biết đến là trung tâm xử lý trí nhớ xã hội, những con chuột mất dần khả năng nhận ra các cá thể khác dù vẫn nhớ được đồ vật trong môi trường. Điều này tương đồng với tình trạng thực tế ở bệnh nhân Alzheimer, khi khả năng nhận diện người thân suy giảm trước các dạng trí nhớ khác.

Bà Lata Chaunsali, tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ: “Bệnh Alzheimer khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc ghi nhớ gia đình và bạn bè do mất ký ức xã hội. Chúng tôi phát hiện rằng mạng lưới quanh nơ-ron có chức năng bảo vệ những ký ức này”.

Thử nghiệm thuốc ức chế MMP

Không chỉ xác định được cơ chế tiềm năng, nhóm nghiên cứu còn kiểm tra khả năng ngăn chặn sự suy giảm ký ức xã hội bằng cách bảo vệ PNNs. Họ sử dụng các chất ức chế metalloproteinase ma trận (MMP inhibitors) - nhóm thuốc cũng đang được đánh giá cho điều trị ung thư.

Các chất này ức chế MMPs, loại enzyme có khả năng phân giải các protein trong mạng lưới quanh nơ-ron. Hy vọng của nhóm là nếu PNNs được bảo tồn, trí nhớ xã hội cũng sẽ được duy trì.

Kết quả cho thấy những con chuột mắc Alzheimer được tiêm chất ức chế MMP có mức độ thoái hóa PNNs thấp hơn và giữ lại nhiều chức năng ký ức xã hội hơn.

“Khi các cấu trúc này sớm được bảo vệ, những con chuột mắc bệnh vẫn có thể ghi nhớ tốt các tương tác xã hội”, bà Chaunsali cho biết. Theo bà, nghiên cứu đã mở ra một hướng tiếp cận mới trong việc điều trị hay ngăn ngừa Alzheimer.

Hiện có khoảng 55 triệu người sống chung với chứng sa sút trí tuệ, trong đó Alzheimer chiếm hơn 60%. Con số này được dự báo có thể vượt 80 triệu trong thập kỷ tới khi dân số già hóa.

Dù kết quả nghiên cứu khá khả quan, các nhà khoa học nhấn mạnh đây mới chỉ là bước đầu. Theo các nhà nghiên cứu, sẽ còn cần thêm nhiều thử nghiệm để xác nhận tính an toàn và hiệu quả trước khi có thể ứng dụng cho con người.

Nghiên cứu đã được công bố trên tạp chí khoa học Alzheimer's & Dementia: The Journal of the Alzheimer's Association.