Ngày 26/8, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin Jnr cho biết nước này sẽ viện dẫn thỏa thuận quốc phòng với Mỹ để kêu gọi trợ giúp nếu bị Trung Quốc tấn công trên Biển Đông. Đây là lần đầu tiền chính quyền Tổng thống Rodrigo Duterte công khai kêu gọi Washington giúp đỡ. Ngoại trưởng Locsin cho biết Manila sẽ tiếp tục các cuộc tuần tra trên không và trên biển ở Biển Đông.

“Họ có thể gọi đó là hành động khiêu khích bất hợp pháp, bạn không thể thay đổi ý định của họ. Họ đã phủ nhận phán quyết của Tòa trọng tài Thường trực quốc tế. Nhưng nếu có điều gì đó xảy ra ngoài sự xâm lấn chủ quyền, chẳng hạn như một cuộc tấn công vào tàu hải quân Philippines, khi đó tôi sẽ gọi cho Washington”, Ngoại trưởng Locsin nói. Dù vậy ông Locsin từ chối đi vào chi tiết. 

Ngoại trưởng Locsin trong một cuộc họp của ASEAN. Ảnh: AP.

Từ khi lên nắm quyền vào năm 2016, Tổng thống Duterte từng nhiều lần khen ngợi Trung Quốc và còn tuyên bố ý định rời khỏi sự bảo hộ của Mỹ. Ông nói có thể gác lại chiến thắng của Philippines trong phán quyết của Tòa trọng tài Thường trực quốc tế liên quan đến vụ kiện chống lại Trung Quốc, để ủng hộ quan hệ kinh tế chặt chẽ hơn với Bắc Kinh. Ông còn nói có thể hủy Hiệp ước Phòng thủ chung, rút khỏi Thỏa thuận lực lượng viếng thăm (VFA) với Mỹ. Nó được xem là thành phần quan trọng trong Hiệp ước phòng thủ chung.

Tuy nhiên, vào tháng 6 vừa qua thì ông đã đình chỉ việc này và tuyên bố: “Tôi rất kiên định về những gì là của chúng tôi, tôi kiên quyết không bao giờ quỳ gối trước Trung Quốc”.

Lauro Baja, người từng hai lần giữ chức trưởng đại diện Philippines tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, nói: "Dù muốn hay không, chúng ta không thể đứng ngoài cuộc đối đầu quân sự nếu có giữa Mỹ và Trung Quốc. Philippines không có lựa chọn nào khác ngoài việc đứng về phía chúng ta (ngụ ý liên minh với Mỹ)".

Dù có thái độ thay đổi cách ứng phó với Trung Quốc nhưng Philippines vẫn tìm cách cân bằng mối quan hệ với Trung Quốc, phía Bắc Kinh hứa ưu tiên cho Manila khi vaccine ngừa Covid-19 được sản xuất hàng loạt.

Đầu tháng 8, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã có cuộc hội đàm với ngoại trưởng 10 nước Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Ngoại trưởng Locsin và người đồng cấp Mỹ đã có cuộc thảo luận riêng về sự thay đổi gần đây trong chính sách của Washington đối với các tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.

Mỹ bày tỏ sự ủng hộ đối với ASEAN, cũng như mở rộng các cơ hội hợp tác hàng hải giữa Mỹ và Philippines.

Aaron Jed Rabena, nhà nghiên cứu tại tổ chức Con đường Tiến bộ châu Á - Thái Bình Dương, cho biết Bắc Kinh có thể xem đó là tín hiệu của sự tiếp tục liên kết chiến lược giữa Manila và Washington.

Ngoại trưởng Pompeo đến thăm Philippines vào tháng 3/2019 đã chia sẻ nếu Trung Quốc tấn công vào lực lượng vũ trang hay máy bay của Philippines trên Biển Đông, Hiệp ước Phòng thủ chung sẽ được kích hoạt.  Hiệp ước Phòng thủ chung được ký kết vào năm 1951, tuy nhiên dưới thời Tổng thống Barack Obama, Mỹ đã lùi bước trước cam kết.

Ngoại trưởng Locsin cho rằng, chính quyền đảng Dân chủ của cựu Tổng thống Obama có xu hướng xoa dịu và họ đã cúi đầu trước Trung Quốc. Đó là lý do Philippines đánh mất rạn sạn hô. Ông ám chỉ bãi cạn Scarborough mà Trung Quốc chiếm của Philippines năm 2012.

Còn Ngoại trưởng Locsin nói chính quyền đảng Cộng hòa của Tổng thống Donald Trump luôn tỏ ra quyết đoán về cam kết của Mỹ đối với độc lập và tự do của các nước. Chính quyền Trump đã xoay trục sang châu Á để thể hiện quyền cơ bản tự do hàng hải, độc lập và chủ quyền của các quốc gia, chống lại yêu sách phi lý của Trung Quốc.

Một quan chức cấp cao trong chính quyền Philippines cho biết đây là một phần của chiến lược điều chỉnh chính sách đối ngoại cho độc lập hơn. Tuy nhiên về tổng thể nó vẫn theo con đường cũ là duy trì quan hệ hữu nghị và hợp tác với Trung Quốc. Dù vậy vẫn có thể đảo ngược bất kỳ lúc nào có sự cố liên quan đến chủ quyền Philippines.

Căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines trở nên phức tạp khi Bộ Ngoại giao Philippines gửi công hàm phản đối lần thứ 57, về việc Trung Quốc tịch thu ngư cụ của ngư dân Philippines gần bãi cạn Scarborough.

Bãi cạn nằm cách đảo Luzon của Philippines 240 km về phía tây và cách đảo Hải Nam của Trung Quốc tới 650 km. Đây là một trong những ngư trường phong phú nhất khu vực.