Các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) đóng một vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái doanh nghiệp và nền kinh tế khu vực Châu Á. Đáng chú ý, phụ nữ chiếm tới 60% tổng số tiểu thương trong khu vực này, theo khảo sát của Trung tâm Công nghệ Thông tin và Truyền thông Phụ nữ Châu Á - Thái Bình Dương (APWINC). Tuy nhiên, mặc dù có số lượng đáng kể, nhiều nữ tiểu thương ASEAN vẫn đang gặp khó khăn trong việc chuyển đổi trực tuyến và tăng trưởng do các rào cản mang tính cơ cấu.

Những khó khăn chính mà các nữ tiểu thương phải đối mặt, thứ nhất là hạn chế về năng lực quản lý, đặc biệt là sự hạn chế trong các lĩnh vực tài chính, kế toán và tiếp thị, bao gồm cả kinh doanh điện tử (e-business).

bà Sook-jeong Lee, giám đốc điều hành APWINC phát biểu về tầm quan trọng của sự tham gia của phụ nữ vào chuyển đổi số

Thứ hai, họ thường thiếu cơ hội kết nối (networking) do khả năng tiếp cận thị trường thấp, khi mà nữ tiểu thương chủ yếu hoạt động tại các không gian địa phương như chợ hoặc làng xã, dẫn đến thiếu cơ hội tham gia các hội chợ thương mại trong nước hoặc quốc tế.

Thứ ba, nhiều doanh nghiệp hoạt động dưới hình thức phi chính thức (non-formal operation), điều này có thể xuất phát từ việc thiếu nhận thức về luật pháp, thủ tục hành chính phức tạp, hoặc các gánh nặng kinh tế.

Cuối cùng, và có lẽ là quan trọng nhất trong bối cảnh hiện đại, là khoảng cách kỹ thuật số và năng lực kỹ thuật số thấp, do thiếu cơ hội học hỏi các công cụ kỹ thuật số mới, dẫn đến việc họ bị loại trừ khỏi nền kinh tế số.

Để đối phó với những thách thức này và thúc đẩy sự thay đổi mang tính đổi mới, Trung tâm Công nghệ Thông tin và Truyền thông Phụ nữ Châu Á - Thái Bình Dương (APWINC) thuộc Đại học Nữ Sookmyung, một cơ quan dưới quyền UNESCO, đã vận hành chương trình IDEAS dưới sự hỗ trợ của Quỹ Hợp tác ASEAN-Hàn Quốc. Sứ mệnh của chương trình là tăng cường năng lực kỹ thuật số nhằm nâng cao sức mạnh kinh tế của các nữ tiểu thương ASEAN. Mục tiêu cụ thể là củng cố năng lực thương mại điện tử cho nữ tiểu thương, góp phần vào việc hồi sinh nền kinh tế địa phương trong khu vực và tăng cường mối quan hệ hợp tác ASEAN - Hàn Quốc. Tính đến nay, chương trình đã đào tạo 200 giảng viên huấn luyện chuyên nghiệp tại địa phương, thu hút 3.671 người tham gia đào tạo, và đã giúp 400 doanh nghiệp nữ tiểu thương chuyển đổi thành công sang mô hình kinh doanh điện tử.

Những thành công đã được ghi nhận rõ rệt qua các trường hợp điển hình tại các quốc gia trong khu vực. Tại Việt Nam, nơi khoảng cách kỹ thuật số là một vấn đề nổi cộm, chương trình đã tập trung đầu tư trực tiếp vào việc nâng cao kỹ năng sử dụng công cụ, giúp các nữ tiểu thương thành thạo các chức năng như TikTok, Canva, HTTPS và livestreaming. Nhờ đó, chất lượng nội dung quảng bá được cải thiện, khách hàng được mở rộng, và nhiều doanh nghiệp đã báo cáo doanh thu tăng gấp đôi. Ví dụ điển hình là một doanh nghiệp sản xuất và bán thực phẩm chức năng đã ghi nhận chỉ số tham gia Facebook tăng 33%, đạt 1,5 triệu lượt xem video và 2,1 triệu lượt truy cập trang Facebook.

Trong khi đó, Lào lại đối mặt với hạn chế về kỹ năng quản lý kinh doanh. Sự can thiệp của IDEAS thông qua giáo dục chuyên sâu và cố vấn chiến lược tiếp thị đã mang lại kết quả tích cực, như trường hợp một doanh nghiệp sản phẩm sơ ri đã tăng doanh thu 30%, niêm yết trên nền tảng thương mại điện tử Lào (OneX), và nâng cao nhận diện trong và ngoài nước bằng cách tham gia trưng bày sản phẩm tại Hội nghị Thượng đỉnh APEC 2024.

Tại Campuchia, chương trình tập trung giải quyết vấn đề doanh nghiệp hoạt động phi chính thức và thiếu nhận thức về các quy định kinh doanh. Bằng cách tổ chức các buổi chuyên đề về luật lao động và hỗ trợ đăng ký trên nền tảng do chính phủ mở ra để hỗ trợ các chủ thể kinh tế phi chính thức, nữ tiểu thương đã nâng cao nhận thức về việc làm hợp pháp, đồng thời thực hiện chuyển đổi kỹ thuật số và gia nhập vào kinh tế chính thức.

Dựa trên những kinh nghiệm này, ba yếu tố được xác định là chìa khóa cho sự chuyển đổi kinh doanh trực tuyến thành công. Thứ nhất, động lực cá nhân để chuyển đổi trực tuyến là rất quan trọng. Thứ hai, cần có năng lực sử dụng kỹ thuật số gắn liền với sự tăng trưởng kinh doanh, và năng lực này cần được giáo dục tại chỗ. Cuối cùng, và đây là yếu tố then chốt, cần cung cấp các cơ hội nâng cao năng lực được tùy chỉnh theo điều kiện địa phương do tình hình tại mỗi quốc gia khu vực ASEAN và Mekong có sự khác biệt rõ rệt.

Sự tham gia bình đẳng của phụ nữ vào quá trình chuyển đổi kỹ thuật số không chỉ là một vấn đề bình đẳng giới đơn thuần; mà nó còn là động lực thúc đẩy hiệu quả kinh tế và tăng trưởng của khu vực Mekong.

Để tối đa hóa tiềm năng này, các nhà hoạch định chính sách cần mở rộng các chính sách và chương trình nhằm tăng cường năng lực kỹ thuật số cho nữ tiểu thương và phổ biến các câu chuyện thành công về chuyển đổi kỹ thuật số để tạo động lực cho nhiều phụ nữ tham gia. Đồng thời, cần cải thiện cơ sở hạ tầng cho thanh toán không dùng tiền mặt (như mobile money), vì hiện tại, giao dịch và thanh toán vẫn chủ yếu bằng tiền mặt mặc dù việc mua hàng diễn ra trên nền tảng số.

Cuối cùng, việc tăng cường mạng lưới kết nối trong nước và khu vực cho các nữ doanh nhân là cấp thiết, bởi phần lớn nữ tiểu thương quy mô nhỏ ở khu vực Mekong hiện vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận mạng lưới và vốn.