Doanh nghiệp lớn điêu đứng trước xâm phạm sở hữu trí tuệ

Diễn đàn do Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo phối hợp cùng Công ty TAT Law Firm và Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức  đã làm rõ một thực trạng đáng ngại: mặc dù sở hữu trí tuệ là động lực khuyến khích sáng tạo và phát triển kinh tế, nhưng tại Việt Nam, con đường bảo vệ tài sản vô hình này vẫn còn nhiều chông gai, thậm chí dẫn đến tình trạng "bảo hộ chưa chắc đã được bảo vệ".

Số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ và lực lượng Quản lý thị trường (QLTT) cho thấy một xu hướng đáng báo động về sự gia tăng và mức độ tinh vi của các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT). Năm 2024 ghi nhận 1.256 vụ vi phạm được xử lý, nhưng chỉ trong nửa đầu năm 2025, con số này đã tăng vọt lên khoảng 3.270 vụ liên quan đến hàng giả và xâm phạm quyền SHTT. Riêng trong tháng cao điểm xử lý vi phạm, 1.631 vụ đã bị xử lý với trị giá tạm giữ lên đến hàng nghìn tỷ đồng.

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm, nhấn mạnh: "Những con số trên không chỉ phản ánh quy mô ngày càng lớn của tình trạng vi phạm, mà còn cho thấy mức độ tinh vi, phức tạp và sự liều lĩnh của các hành vi xâm phạm thương hiệu". Các hình thức xâm phạm phổ biến bao gồm đạo nhái bao bì, mẫu mã, giả mạo tên thương mại, làm giả kiểu dáng, nhãn hiệu và đăng ký nhãn hiệu trùng hoặc tương tự.

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm.

Minh chứng điển hình là vụ việc của Nhựa Bình Minh. Dù là một thương hiệu đã tồn tại 50 năm và được bảo hộ, doanh nghiệp này vẫn đối mặt với hành vi sao chép gần như nguyên vẹn tên, dấu hiệu trên bao bì, sản phẩm, và cách tiếp cận thị trường của một doanh nghiệp mới.

Luật sư Thảo phân tích: "Từ kinh nghiệm thực tế như vụ Nhựa Bình Minh có thể nhận thấy nếu không có hệ thống giám định linh hoạt, nếu không có Tòa án chuyên trách về SHTT đủ mạnh, thì ngay cả những thương hiệu quốc dân cũng có thể bị tổn thương ngay chính thị trường nội địa." Điều này khẳng định một thực trạng rằng việc "có bảo hộ chưa chắc đã được bảo vệ" là một thách thức lớn.

Ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch VCCI, khẳng định rằng thực trạng vi phạm quyền SHTT ở Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực: hàng giả, hàng nhái tràn lan gây tổn thất lớn cho doanh nghiệp chân chính; xâm phạm nhãn hiệu, bản quyền làm giảm niềm tin người tiêu dùng. Theo ông Thành, tỷ lệ vi phạm SHTT ở nước ta vẫn ở mức cao so với nhiều quốc gia trong khu vực, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín quốc gia và môi trường đầu tư.

Hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao nhận thức sở hữu trí tuệ

Các chuyên gia tại diễn đàn đã mổ xẻ những yếu tố khiến việc bảo vệ SHTT trở nên khó khăn. Luật sư Mai Thị Thảo nhận định rằng việc xử lý các vụ xâm phạm đang gặp nhiều trở ngại cả về nhận diện, thu thập chứng cứ lẫn thực thi.

Sự phức tạp của thị trường, đặc biệt là sự phát triển nhanh của thương mại điện tử, kết hợp với những hạn chế về khung pháp lý và năng lực thực thi, khiến quá trình bảo vệ thương hiệu trở thành một bài toán nan giải. Thêm vào đó, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn thiếu hiểu biết về quyền SHTT, trong khi người tiêu dùng thiếu động lực khiếu nại do lo ngại thủ tục rườm rà.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam, chỉ rõ khoảng trống pháp lý khi Luật Doanh nghiệp 2020 (sửa đổi, bổ sung 2025) quy định về việc gây nhầm lẫn với tên doanh nghiệp đã đăng ký, nhưng lại chưa có quy định cụ thể đối với trường hợp "gây nhầm lẫn" với nhãn hiệu đã được bảo hộ. Ông Bình cho rằng sự thiếu cơ chế phối hợp liên ngành giữa Sở Kế hoạch và Đầu tư (quản lý tên thương mại) và Cục Sở hữu trí tuệ (quản lý nhãn hiệu) là một bất cập lớn.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, đúc kết ba "nút thắt" chính đang cản trở hiệu quả bảo hộ SHTT tại Việt Nam: Giám định chậm và tính độc quyền dẫn đến việc doanh nghiệp bỏ lỡ "thời gian vàng" để xử lý vi phạm.

Chế tài nhẹ, hình phạt chưa đủ sức răn đe, khiến hành vi vi phạm đôi khi bị coi như "chi phí kinh doanh" của kẻ làm giả.

LS Nguyễn Văn Viễn, Chủ tịch Hội Sở hữu Trí tuệ TP. Hồ Chí Minh, nhấn mạnh tầm quan trọng của SHTT: "Tài sản trí tuệ chiếm giá trị áp đảo trong một doanh nghiệp." Ông Viễn giải thích rằng trong kinh tế thị trường, mặc dù các nước có luật chống độc quyền, họ chấp nhận hy sinh nguyên tắc này cho riêng lĩnh vực sáng tạo để khuyến khích sự đổi mới.

Tuy nhiên, theo ông Viễn, sau hơn 30 năm, sự khuyến khích ấy vẫn chưa đủ, và nhiều chủ sở hữu tài sản trí tuệ vẫn chưa "giác ngộ" được giá trị thực của tài sản vô hình này. Ông cũng khẳng định quy luật "khi doanh nghiệp nổi tiếng thì ngay lập tức sẽ có bên nhái lại," đòi hỏi chủ sở hữu phải chủ động bảo vệ.

Rất nhiều chuyên gia chia sẻ về vấn đề sở hữu trí tuệ.

Để gỡ bỏ những "nút thắt" và tăng cường hiệu quả bảo hộ SHTT, các chuyên gia đã đưa ra nhiều kiến nghị đồng bộ. Ông Lương Hoàng Hưng, Tổng Biên tập Tạp chí Sở hữu Trí tuệ và Sáng tạo, nhấn mạnh rằng xây dựng thương hiệu là quá trình đầu tư kéo dài, không chỉ dừng lại ở bảo hộ nhãn hiệu mà còn là toàn bộ tài sản trí tuệ.

Ông khuyến nghị doanh nghiệp cần tích cực hợp tác với chính quyền, chú trọng xây dựng và bảo vệ thương hiệu, đồng thời cần sự tư vấn từ chuyên gia pháp lý và thường xuyên theo dõi, phối hợp với cơ quan chức năng để kịp thời xử lý hành vi xâm phạm.

Còn Luật sư Trương Anh Tú đề xuất các giải pháp cụ thể như hoàn thiện khung pháp luật: Bổ sung cơ chế bồi thường trừng phạt để tăng tính răn đe. Vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách SHTT đảm bảo quá trình xét xử nhanh chóng và chuyên sâu.

Mở rộng giám định độc lập loại bỏ tình trạng giám định chậm và độc quyền. Hay ứng dụng công nghệ số sử dụng blockchain, AI để bảo vệ thương hiệu hiệu quả hơn. Và cuối cùng là nâng cao nhận thức cộng đồng biến người tiêu dùng thành "lá chắn mềm" chống hàng giả.

Ông Tú kết luận: "Pháp luật về sở hữu trí tuệ không chỉ là hàng rào bảo vệ doanh nghiệp mà còn là bệ phóng để Việt Nam vươn mình trong chuỗi giá trị toàn cầu. Bảo vệ thương hiệu không chỉ là bảo vệ một doanh nghiệp, mà là bảo vệ niềm tin thị trường và động lực phát triển quốc gia."

Mặc dù Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện khung pháp luật về SHTT, và Việt Nam cũng có những cam kết quốc tế cao về bảo hộ SHTT khi tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, công tác quản lý và thực thi vẫn còn nhiều hạn chế.

Việc khắc phục những điểm nghẽn về pháp lý, nâng cao năng lực thực thi và ý thức của cộng đồng là những bước đi cần thiết để Việt Nam thực sự tạo dựng một môi trường đổi mới sáng tạo bền vững, nơi "độc quyền sáng tạo" được bảo đảm trọn vẹn.