Sáng 21/11, Quốc hội đã thảo luận sâu rộng về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ và dự án Luật Công nghệ cao (sửa đổi). Đây không chỉ là hoạt động lập pháp thông thường, mà là một bước chuyển mình chiến lược, thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc làm chủ công nghệ và kiến tạo một thị trường công nghệ thực chất.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Quốc hội

Tại kỳ họp thứ 10, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng đã giải trình, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, khẳng định mục tiêu cốt lõi của việc sửa đổi hai luật lần này là "giúp Việt Nam thực sự có công nghệ cao và tạo ra thị trường công nghệ".

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng làm rõ mối quan hệ phân vai giữa hai văn bản pháp lý. Theo đó, Luật Công nghệ cao có vai trò xác định rõ các loại công nghệ và sản phẩm công nghệ cần được ưu tiên phát triển, từ đó thiết lập chính sách ưu đãi. Trong khi đó, Luật Chuyển giao công nghệ sẽ điều chỉnh toàn bộ hoạt động chuyển giao, thương mại hóa và quản trị công nghệ, bao gồm cả công nghệ cao. Nói cách khác, một luật xác định đối tượng ưu tiên, luật còn lại điều chỉnh hoạt động liên quan đến đối tượng đó.

Về mặt nhận thức, Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, công nghệ cao giờ đây không chỉ là lĩnh vực được ưu đãi đầu tư, mà đã trở thành trụ cột chiến lược về kinh tế, quốc phòng, an ninh, năng lực cạnh tranh quốc gia, và đặc biệt là chủ quyền quốc gia. Sự thay đổi này thể hiện rõ tư tưởng mới của Đảng, khi Việt Nam công bố danh mục 11 nhóm công nghệ chiến lược phải làm chủ một tuyên ngôn mạnh mẽ về tinh thần tự chủ, tự cường công nghệ.

Luật Công nghệ cao (sửa đổi) lần này nhằm thể chế hóa các quan điểm chiến lược, phân loại rõ ràng công nghệ cao, công nghệ chiến lược, công nghệ lõi để có cơ chế quản lý và phát triển phù hợp. Công nghệ cao là nền tảng phát triển đất nước, công nghệ chiến lược là ưu tiên quốc gia cần chính sách đặc biệt để tự chủ, còn công nghệ lõi là những thứ Việt Nam phải tự làm chủ và giữ vững.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, việc sửa đổi Luật Công nghệ cao lần này bổ sung bốn mũi đột phá thể hiện tư tưởng mới về khoa học và công nghệ:

Thêm khái niệm công nghệ chiến lược để xử lý hiệu quả mối quan hệ giữa công nghệ cao, công nghệ chiến lược và công nghệ lõi.

Bổ sung chính sách ưu đãi nhằm tăng tỷ lệ nội địa hóa, nâng hàm lượng công nghệ Việt Nam. Mục tiêu là chuyển đổi từ mô hình gia công, lắp ráp sang nghiên cứu, thiết kế và sáng tạo sản phẩm công nghệ cao ngay tại Việt Nam.

Hướng vào các mục tiêu chiến lược quốc gia như tăng trưởng kinh tế hai con số, nâng cao năng suất lao động và đạt tự chủ công nghệ.

Hình thành khu đô thị công nghệ cao một môi trường tổng hợp, không chỉ là nơi làm việc mà còn là nơi sống, sáng tạo, và phát triển trong môi trường công nghệ cao.

Về cơ chế cụ thể, các chính sách hiện hành đối với công nghệ cao sẽ được duy trì. Đặc biệt, nếu dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng tỷ lệ nội địa hóa, chuyển giao công nghệ có hoạt động nghiên cứu phát triển tại Việt Nam, họ sẽ nhận được thêm các ưu đãi. Luật cũng xây dựng chính sách đặc biệt để thúc đẩy mạnh mẽ tự chủ công nghệ chiến lược, bao gồm giao nhiệm vụ trực tiếp, cơ chế đặc thù trong giải mã, mua bí quyết công nghệ, thiết lập khu thí nghiệm riêng và mua sắm đặc biệt các sản phẩm chiến lược.

Đối với Luật Chuyển giao công nghệ, mục tiêu chính là hình thành thị trường công nghệ một cách thực chất, biến chuyển giao công nghệ thành cơ chế lan tỏa và thương mại hóa, đưa công nghệ vào sản xuất nhanh và mạnh hơn.

Sự thay đổi tư duy cốt lõi là chuyển từ việc kiểm soát chuyển giao sang thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Điều này được thực hiện thông qua việc giảm thủ tục hành chính, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tạo cơ chế thông thoáng và phát triển các tổ chức trung gian chuyên nghiệp.

Đặc biệt, luật sửa đổi lần này có một thay đổi quan trọng về nhận thức đối với đối tượng chuyển giao: chuyển từ tư duy công nghệ là máy móc, thiết bị sang công nghệ là tri thức, dữ liệu, thuật toán, phần mềm, trí tuệ nhân tạo (AI), và coi tất cả đều là đối tượng chuyển giao như nhau.

Cụ thể hóa, Luật Chuyển giao công nghệ đã mở rộng các đối tượng công nghệ mới và hình thức chuyển giao mới. Ngoài quyền sở hữu và sử dụng, luật mở rộng thêm các khái niệm như công nghệ phái sinh, công nghệ đồng phát triển, chuyển giao công nghệ tạm thời và chuyển giao theo kết quả, đồng thời cho phép cơ chế sandbox (thử nghiệm có kiểm soát) về chuyển giao công nghệ.

Luật cũng bổ sung các đối tượng công nghệ vô hình như; Thiết kế, thuật toán, mô hình, dữ liệu, AI, với cách tiếp cận mới để quản lý và định giá. Để tăng tốc độ xử lý, luật cho phép phân cấp thẩm định công nghệ cho địa phương, nhưng đi kèm với yêu cầu thiết kế bộ tiêu chí thống nhất quốc gia, công bố thông tin thẩm định và trao quyền giám sát, hậu kiểm, thậm chí phủ quyết cho cơ quan Trung ương.

Để thúc đẩy mạnh mẽ thị trường khoa học và công nghệ (KH&CN), Luật Chuyển giao công nghệ quy định rõ hơn về việc phát triển các tổ chức trung gian như môi giới, tư vấn, đánh giá công nghệ, thẩm định giá và kết nối cung cầu. Chính sách hỗ trợ ngân sách cho hoạt động đổi mới công nghệ và tổ chức các sàn giao dịch cũng được nhấn mạnh.

Cả hai luật đều được sửa đổi theo hướng tăng cường năng lực quản lý nhà nước thông qua chuyển đổi số toàn diện. Mục tiêu là giám sát, thống kê, đo lường và công bố công khai hiệu quả hoạt động công nghệ cao và chuyển giao công nghệ. Để đảm bảo tính linh hoạt, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, các quy định cụ thể và có định lượng sẽ được giao cho Chính phủ ban hành. Nhà nước sẽ luôn giữ quyền hậu kiểm với chế tài mạnh để ngăn chặn các hành vi tiêu cực như nâng khống giá công nghệ hoặc đưa công nghệ lạc hậu, gây hại môi trường vào Việt Nam.