Hội thảo "Khung khổ pháp lý và chính sách về thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ – Động lực tăng trưởng kinh tế mới". Ảnh: VGP

Ngày 3/10 tại Hà Nội, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương phối hợp cùng Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức hội thảo “Khung khổ pháp lý và chính sách về thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ – Động lực tăng trưởng kinh tế mới”. Sự kiện thu hút sự tham gia của các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia pháp lý, giới nghiên cứu, doanh nghiệp và tổ chức tài chính.

Phát biểu khai mạc, ông Phạm Đại Dương, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, nhấn mạnh vai trò trung tâm của sở hữu trí tuệ trong tiến trình đổi mới sáng tạo. Ông cho biết, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị cùng Kế hoạch số 01 về hành động chiến lược đã dành một nội dung trọng yếu cho vấn đề này, coi đây là nền tảng của “sáng kiến đột phá số 7” liên quan đến hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ.

Ông Phạm Đại Dương, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương. Ảnh: VGP

Theo ông, sở hữu trí tuệ không chỉ là công cụ bảo hộ thành quả nghiên cứu mà còn là cầu nối giúp tri thức từ phòng thí nghiệm bước ra thị trường. Khi được thương mại hóa đúng cách, tài sản trí tuệ có thể trở thành động lực phát triển, khuyến khích đầu tư R&D, gia tăng năng lực cạnh tranh và đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế.

Thông điệp này cũng tương đồng với phát biểu gần đây của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia 2025. Ông nhấn mạnh: “Quốc gia nào đi trước một bước về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo sẽ nắm lợi thế cạnh tranh chiến lược và tiến nhanh, tiến xa; ai chậm đổi mới sẽ bị bỏ lại phía sau”.

Theo phân tích của ông Phạm Đại Dương, để thương mại hóa tài sản trí tuệ trở thành động lực thực sự, Việt Nam cần một hệ sinh thái pháp lý và chính sách đủ mạnh. Khung pháp lý phải theo kịp xu thế quốc tế, tạo hành lang rõ ràng cho việc định giá, chuyển nhượng, góp vốn hoặc thế chấp bằng quyền sở hữu trí tuệ.

Ông cũng cho rằng, việc nghiên cứu áp dụng mô hình sàn giao dịch tài sản trí tuệ, sandbox tài chính hay các quỹ đầu tư chuyên biệt là hướng đi cần cân nhắc. Bên cạnh đó, cần sự phối hợp liên thông giữa Nhà nước, viện trường, doanh nghiệp, ngân hàng và các tổ chức trung gian để tạo nên chuỗi giá trị trọn vẹn.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh phát biểu tại hội thảo.  Ảnh: VGP

Ở góc nhìn quản lý nhà nước, Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh khẳng định Chính phủ đã giao Bộ chủ trì rà soát và đề xuất sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ. Điểm nhấn trong lần sửa đổi này là chuyển trọng tâm từ bảo hộ sang khai thác, thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ.

Ông dẫn chứng, tại Liên minh châu Âu, các ngành thâm dụng sở hữu trí tuệ đóng góp tới 47% GDP trong giai đoạn 2017–2019. Ở Mỹ, con số này là 41% năm 2019, còn tại Hàn Quốc đạt 43,1% năm 2015. Những tỉ lệ này cho thấy sức nặng của sở hữu trí tuệ trong nền kinh tế tri thức.

Trung Quốc cũng là ví dụ điển hình khi phát triển hệ sinh thái tài chính dựa trên tài sản trí tuệ. Năm 2023, khoảng 37 nghìn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại nước này đã được tiếp cận vốn nhờ thế chấp sáng chế và nhãn hiệu, với tổng giá trị tài trợ đạt 854 tỷ nhân dân tệ.

Song song với đó, đầu tư vào tài sản vô hình đang vượt trội so với tài sản hữu hình. Báo cáo năm 2024 của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) cho thấy, giai đoạn 2008–2023, vốn đổ vào tài sản vô hình toàn cầu đã tăng gấp bốn lần, riêng ở Hoa Kỳ tương đương khoảng 15% GDP.

Thực tế tại Việt Nam cho thấy số lượng đơn sáng chế và giải pháp hữu ích của người Việt tăng trung bình 11,7% mỗi năm trong giai đoạn 2014–2024. Đây là tín hiệu lạc quan, phản ánh sức sáng tạo ngày càng mạnh mẽ. Tuy nhiên, khâu thương mại hóa lại chưa tương xứng.

Thứ trưởng Hoàng Minh phân tích, khung pháp lý hiện hành dù đã tạo nền bảo hộ cơ bản, nhưng còn nhiều hạn chế trong khai thác, định giá và chuyển giao. Các quy định còn phân tán, thiếu sự gắn kết với các luật khác, khiến doanh nghiệp và nhà khoa học gặp khó khăn khi đưa sản phẩm trí tuệ ra thị trường.

Dự thảo sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ đang được chuẩn bị theo hướng khắc phục những bất cập này. Các đề xuất tập trung vào mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu, minh bạch hóa cơ chế định giá và giao dịch, đồng thời khuyến khích hình thành tổ chức trung gian như sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ hay các tổ chức định giá chuyên nghiệp.

Ông Lưu Hoàng Long, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ. Ảnh: KTTU

 Tại hội thảo, ông Lưu Hoàng Long, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, nhấn mạnh rằng thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ là “mắt xích cuối cùng” để biến sáng chế thành giá trị kinh tế. Nếu khâu này bị bỏ ngỏ, kết quả nghiên cứu sẽ chỉ dừng lại trong phòng thí nghiệm.

Nhiều đại biểu chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, cho thấy cần thiết lập thị trường tài chính – tín dụng dựa trên tài sản trí tuệ, đi kèm với chính sách bảo lãnh rủi ro. Doanh nghiệp khởi nghiệp và doanh nghiệp nhỏ và vừa đặc biệt cần những công cụ này để có thể tận dụng sáng chế làm nguồn vốn phát triển.

Một số ý kiến cũng đề cập đến việc đào tạo nhân lực chuyên sâu về định giá và quản trị tài sản trí tuệ. Đây là mảng mà Việt Nam hiện đang thiếu hụt, dẫn đến tình trạng nhiều sáng chế chưa được lượng hóa giá trị chính xác, gây khó khăn trong đàm phán thương mại.

Các ý kiến thống nhất rằng thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ phải được coi là trụ cột trong chiến lược phát triển kinh tế dựa trên tri thức. Một hành lang pháp lý mạnh mẽ, minh bạch sẽ giúp sáng chế của người Việt không chỉ được bảo hộ mà còn được khai thác hiệu quả, mang lại lợi ích cho cả nhà khoa học, doanh nghiệp và xã hội.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm

Hội thảo khép lại với kỳ vọng rằng, quá trình sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ tới đây sẽ mở ra cơ hội mới, tạo động lực để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển dựa trên tài sản trí tuệ và đổi mới sáng tạo. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt mà còn là bước chuẩn bị dài hạn để đất nước bắt kịp xu thế toàn cầu trong kỷ nguyên kinh tế số.