Hành trình lão hóa khỏe mạnh của con người là một quá trình phức tạp, liên quan đến nhiều yếu tố như gen, lối sống và môi trường.

Một số người sống thọ trên 100 tuổi mà vẫn duy trì được thể trạng khỏe mạnh, tinh thần minh mẫn và tránh xa các bệnh mãn tính. Đây là hiện tượng thu hút sự quan tâm đặc biệt từ giới khoa học, bởi nó có thể mở ra hướng đi mới trong việc nâng cao chất lượng sống khi về già.

Trong một nghiên cứu công bố trên tạp chí Frontiers of Medicine, các chuyên gia từ Higher Education Press đã phân tích tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình lão hóa và chỉ ra nguyên nhân vì sao một số người có thể sống thọ và khỏe mạnh đến mức phi thường.

Lão hóa không đồng nghĩa với bệnh tật

Theo tiến sĩ Fan-Qian Yin, tác giả chính của nghiên cứu, quá trình lão hóa là sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố di truyền, biểu sinh, miễn dịch, trao đổi chất và môi trường sống. Hiện tượng một số người có khả năng duy trì thể trạng tốt và ít mắc bệnh dù tuổi cao được cho là có liên quan đến cấu trúc gene đặc biệt giúp họ chống lại các tác nhân gây hại.

Tuy nhiên, gene không phải là yếu tố duy nhất. Lối sống và môi trường sống là hai thành tố quan trọng góp phần định hình cách mỗi người già đi. Những cộng đồng có tỷ lệ người sống trăm tuổi cao thường có thói quen ăn nhiều rau quả, thực phẩm lên men, và duy trì vận động thể chất đều đặn.

Nghiên cứu cũng cho thấy, phụ nữ chiếm đa số trong nhóm người sống trên 100 tuổi, thế nhưng nếu nam giới đạt đến độ tuổi này lại có xu hướng ít mắc các bệnh mãn tính hơn. Điều này có thể liên quan đến sự khác biệt về hormone: nồng độ estradiol ở phụ nữ và testosterone ở nam giới cao tuổi có thể đóng vai trò bảo vệ tế bào chống lại một số tác động của lão hóa, mặc dù điều này phụ thuộc vào sự cân bằng và sức khỏe tổng thể.

Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình lão hóa khỏe mạnh

Một biến thể gene nổi bật được nhắc đến trong nghiên cứu là APOE e2 được xem là một dấu hiệu quan trọng trong việc bảo vệ ở người lớn tuổi. Một số gia đình mang biến thể này có nguy cơ mắc bệnh tim thấp hơn.

Ngoài ra, hệ vi sinh vật đường ruột ở người sống thọ cũng cho thấy sự khác biệt rõ rệt. Nghiên cứu cho thấy nồng độ vị khuẩn có lợi như Akkermansia muciniphila khá cao ở người cao tuổi. Đây là những vi sinh vật giúp giảm viêm, hỗ trợ sức khỏe niêm mạc ruột và tiêu hóa.

Một điểm chung khác là tốc độ methyl hóa DNA (một quá trình kiểm soát hoạt động gene) ở những người cao tuổi khỏe mạnh diễn ra chậm hơn, góp phần bảo vệ tế bào khỏi tổn thương theo thời gian. Một số RNA không mã hóa còn đóng vai trò điều tiết gen, ngăn ngừa sự suy giảm chức năng tế bào, giúp cơ thể có thể duy trì các chức năng sinh học.

Người sống lâu thường có thói quen ngủ đều đặn 7-8 tiếng mỗi đêm, giúp phục hồi mô và điều hòa hormone. Họ cũng có khả năng kiểm soát căng thẳng tốt hơn. Đây được xem là yếu tố làm tăng hormone cortisol, tạo ảnh hưởng tiêu cực đến não bộ và hệ miễn dịch.

Về chế độ ăn, họ thường tiêu thụ nhiều chất xơ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm ít calo. Điều này không chỉ giúp duy trì cân nặng ổn định mà còn giúp kiểm soát đường huyết và giảm viêm.

Những người sống thọ thường có thói quen duy trì vận động thể chất vừa phải như đi bộ, tập luyện nhẹ là yếu tố không thể thiếu giúp duy trì chức năng tim mạch, cơ xương và hệ miễn dịch.

Một số người sống trăm tuổi có hệ thống miễn dịch đặc biệt năng động, giúp họ chống lại các bệnh nhiễm trùng thường tấn công mạnh hơn theo tuổi tác.

Mức IL-6 (phân tử liên quan đến gây viêm mãn tính) thấp, trong khi IL-10 và TGF-beta (giúp kiểm soát phản ứng miễn dịch và tổn thương mô) ở mức cao. Sự cân bằng này giúp họ chống lại nhiễm trùng tốt hơn và hồi phục nhanh hơn khi mắc bệnh.

Hướng tới lão hóa khỏe mạnh

Các nhà khoa học hiện đang nỗ lực phát triển những liệu pháp hỗ trợ lão hóa khỏe mạnh cho mọi người, từ cải thiện chức năng chuyển hóa đến kiểm soát các phản ứng viêm. Một số phương pháp hiện đang được thử nghiệm như sử dụng metformin đang cho thấy tiềm năng trong việc làm chậm tiến trình lão hóa ở người.

Dù chưa có công thức chung cho tuổi thọ, các phát hiện gần đây mở ra hy vọng rằng bằng việc hiểu rõ hơn về gene, dinh dưỡng, vận động và môi trường sống, con người hoàn toàn có thể kéo dài tuổi thọ mà vẫn duy trì chất lượng sống cao.

Lão hóa không nhất thiết đồng nghĩa với suy giảm. Với những hiểu biết đúng đắn và lựa chọn phù hợp, sống thọ và khỏe mạnh hoàn toàn là điều có thể.