Nghiên cứu phát triển khoa học công nghệ. Ảnh: ITN

Chính phủ vừa ban hành hai Nghị định quan trọng trong lĩnh vực khoa học và công nghệ (KH&CN): Nghị định số 132/2025/NĐ-CP về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp và Nghị định số 133/2025/NĐ-CP về phân quyền, phân cấp cho UBND cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Đây được xem là bước tiến mới trong cải cách hành chính, nhằm phân quyền, phân cấp mạnh mẽ và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực KH&CN.

Các Nghị định này thể hiện tư duy cải cách sâu rộng, chuyển giao hợp lý một phần thẩm quyền từ Trung ương cho địa phương, bảo đảm nguyên tắc “địa phương làm, địa phương quyết, địa phương chịu trách nhiệm”, đồng thời vẫn giữ vững vai trò điều phối chiến lược của Bộ Khoa học và Công nghệ.

Nghị định 132/2025/NĐ-CP phân định rõ trách nhiệm, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả trong mô hình chính quyền hai cấp

Nghị định số 132/2025/NĐ-CP, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025 đến 1/3/2027, quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ. Nghị định này được xây dựng trong bối cảnh triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện, với mục tiêu tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Quan điểm chủ đạo của Nghị định là phân quyền phục vụ công tác quản lý nhà nước ở địa phương, dựa trên nguyên tắc “địa phương quyết định - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm”. Điều này nhằm thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng, yêu cầu đổi mới tổ chức bộ máy chính quyền địa phương, phù hợp với mô hình hai cấp. Nghị định cũng phân định rõ trách nhiệm, tránh chồng chéo, không bỏ sót, đảm bảo hoạt động bình thường của các cơ quan hành chính, không ảnh hưởng đến người dân và doanh nghiệp, và tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực KH&CN thông qua việc xác lập rõ vai trò, thẩm quyền của chính quyền cấp xã và cấp tỉnh.

Trọng tâm nội dung của Nghị định 132/2025/NĐ-CP

UBND cấp xã được phân quyền thực hiện 5 nhóm nhiệm vụ trong các lĩnh vực quản lý nhà nước gồm: Đo lường; chất lượng sản phẩm, hàng hóa; công nghệ thông tin; cung cấp thông tin trên môi trường mạng.

Cụ thể, UBND cấp xã, phường, đặc khu (gọi chung là cấp xã) có thẩm quyền kiểm tra nhà nước về đo lường trong phạm vi địa phương (phép đo, phương tiện đo và lượng của hàng đóng gói sẵn).

Thực hiện quản lý nhà nước về chất lượng sản phẩm, hàng hóa trên địa bàn mình quản lý, đảm bảo giám sát chất lượng và an toàn cho người tiêu dùng ngay từ cấp cơ sở.

Thực hiện quản lý đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin trong phạm vi quyền hạn của mình.

Chủ động trong việc công khai và cung cấp thông tin trên môi trường mạng về chiến lược, kế hoạch, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội; các dữ liệu cơ bản như tổ chức bộ máy hành chính, bản đồ địa giới, điều kiện tự nhiên, lịch sử, truyền thống văn hóa, di tích, danh thắng, tiểu sử tóm tắt và nhiệm vụ đảm nhiệm của lãnh đạo địa phương, nhằm hiện đại hóa công tác quản lý và tăng cường tính công khai, minh bạch.

UBND cấp tỉnh có trách nhiệm hướng dẫn, kiểm tra và giám sát UBND cấp xã và các tổ chức, cá nhân tham gia quản lý đầu tư, sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước thuộc cấp huyện trước đây. Đặc biệt, trong lĩnh vực công nghệ thông tin, UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm hướng dẫn UBND cấp xã cũng như các tổ chức, cá nhân trong quản lý đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phạm vi quản lý.

Quá trình xây dựng Nghị định được Bộ Khoa học và Công nghệ tiến hành công khai, minh bạch, với sự tham gia đóng góp ý kiến từ 63 UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và Bộ Tư pháp. Việc ban hành Nghị định 132 không chỉ là bước đi phù hợp trong tiến trình cải cách thể chế, mà còn là tiền đề quan trọng để đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại địa phương trong thời gian tới.

Nghị định 133/2025/NĐ-CP phân quyền, phân cấp mạnh mẽ cho cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh

Nghị định số 133/2025/NĐ-CP quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ cho UBND cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Nghị định này do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì xây dựng với hệ thống quy định rõ ràng, tính khả thi cao, nhằm chuyển giao hợp lý một phần thẩm quyền từ Trung ương cho địa phương, đồng thời Bộ Khoa học và Công nghệ vẫn giữ vai trò kiểm soát chiến lược, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện.

Mục tiêu của Nghị định 133 là tăng cường tính chủ động, linh hoạt của địa phương trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về KH&CN; đơn giản hóa quy trình, thủ tục ban hành văn bản quy phạm pháp luật; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; đồng thời thực hiện chủ trương đẩy mạnh cải cách hành chính, cải cách thể chế.

Nghị định đề xuất 78 nhiệm vụ được phân quyền, phân cấp (gồm 16 nhiệm vụ phân quyền và 62 nhiệm vụ phân cấp), triển khai theo lộ trình: chuẩn bị năm 2025, thí điểm năm 2026; mở rộng trên phạm vi toàn quốc từ năm 2027. Kết quả rà soát cho thấy, Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất phân quyền, phân cấp 117/223 nhiệm vụ quản lý nhà nước, tương đương 52,5% – đây là tỷ lệ rất cao trong phân cấp, phân quyền của Bộ.

Các nhiệm vụ phân quyền cho UBND cấp tỉnh

Nghị định chuyển giao thẩm quyền quyết định một số nội dung cho UBND cấp tỉnh theo luật định, cụ thể:

Lĩnh vực viễn thông: Địa phương được quyền cấp phép cung cấp dịch vụ viễn thông cố định mặt đất, xử lý vi phạm và yêu cầu chấm dứt hoạt động.

Công nghệ thông tin và chuyển đổi số: Các địa phương được xây dựng và triển khai chiến lược chuyển đổi số riêng của mình.

Sở hữu trí tuệ và sở hữu công nghiệp: UBND cấp tỉnh được quyết định xử lý đơn đăng ký sáng chế, xác lập quyền sở hữu và xử lý các hành vi xâm phạm quyền trong phạm vi địa phương.

Nghiên cứu khoa học và công nghệ: Địa phương có thể tự thẩm định và phê duyệt các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và công nghệ cấp tỉnh, phù hợp định hướng phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Chuyển giao công nghệ: Địa phương được phân quyền thẩm định, phê duyệt các hợp đồng chuyển giao công nghệ, cho phép thành lập tổ chức, chi nhánh khoa học có yếu tố nước ngoài.

Các nhiệm vụ phân cấp cho địa phương tập trung vào 7 lĩnh vực trọng tâm

Viễn thông: UBND cấp tỉnh được giải quyết tranh chấp, cấp phép, tiếp nhận thông báo cung cấp dịch vụ và xử lý việc ngừng kinh doanh dịch vụ viễn thông cố định mặt đất; cấp, sửa đổi, gia hạn hoặc thu hồi giấy chứng nhận kết nối cung cấp dịch vụ nội dung thông tin trên mạng viễn thông di động, đình chỉ hoạt động nếu tổ chức vi phạm; thực hiện việc phân bổ và thu hồi số thuê bao di động H2H theo phương thức đấu giá.

Tần số vô tuyến điện: Quản lý toàn bộ quy trình cấp, gia hạn, thu hồi giấy phép sử dụng tần số và thiết bị vô tuyến điện cho các loại đài (tàu cá, nghiệp dư, tàu nội địa, mạng vô tuyến nội bộ); công nhận các tổ chức có đủ điều kiện cấp chứng chỉ vô tuyến điện nghiệp dư, đào tạo, sát hạch vô tuyến điện viên hàng hải.

Công nghệ thông tin và chuyển đổi số: UBND tỉnh trở thành đầu mối tổ chức thẩm định các thiết kế cơ sở và thiết kế chi tiết của các dự án đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin nhóm A sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương, bao gồm mức độ tuân thủ kiến trúc chính phủ điện tử, tính kết nối, liên thông dữ liệu, lựa chọn công nghệ kỹ thuật và khả năng bảo đảm an toàn hệ thống.

Sở hữu trí tuệ: Cấp phó bản và cấp lại văn bằng bảo hộ, đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng, tổ chức kiểm tra nghiệp vụ đại diện và giám định sở hữu công nghiệp, cấp và thu hồi chứng chỉ hành nghề tương ứng; chấm dứt quyền sử dụng sáng chế theo quyết định bắt buộc, ghi nhận các thay đổi hợp đồng và phối hợp với các cơ quan Trung ương trong giám sát năng lực đại diện sở hữu trí tuệ tại địa phương.

Năng lượng nguyên tử: Cấp phép sử dụng các thiết bị bức xạ tích hợp PET/CT, SPECT/CT, các thiết bị phát tia X dùng trong phân tích, kiểm tra an ninh hoặc hiển vi điện tử; cấp chứng chỉ nhân viên bức xạ và tiếp nhận khai báo thiết bị bức xạ.

Tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng: Cấp mới, sửa đổi, cấp lại hoặc thu hồi các giấy chứng nhận liên quan đến dịch vụ kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm, giám định và chứng nhận hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa; kiểm tra hoạt động của các tổ chức đánh giá sự phù hợp và xử lý vi phạm.

Khoa học và công nghệ: Hướng dẫn nghiệp vụ cho ban quản lý khu công nghệ cao, xin ý kiến Chính phủ về sản phẩm, công nghệ đầu tư R&D và thực hiện các thủ tục cấp, điều chỉnh giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động đánh giá, giám định công nghệ; xác nhận phương tiện vận tải chuyên dùng, phê duyệt điều lệ tổ chức khoa học và công nghệ có vốn nước ngoài và cấp giấy chứng nhận ứng dụng công nghệ cao cho tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp.

Đáng chú ý, Nghị định còn ban hành 6 Phụ lục theo hướng cải cách thủ tục hành chính, với 86 nội dung được cắt giảm về hồ sơ và thời gian xử lý trong các lĩnh vực: Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (33 nội dung), Tần số vô tuyến điện (9 nội dung), Công nghệ cao (15 nội dung), Sở hữu trí tuệ (17 nội dung), Chuyển giao công nghệ (4 nội dung), và Đăng ký hoạt động khoa học và công nghệ (8 nội dung).

Đảm bảo hiệu quả thực thi và trách nhiệm giải trình

Bộ Khoa học và Công nghệ đánh giá, tiêu chí phân quyền, phân cấp giữa cơ quan Trung ương và chính quyền địa phương được thiết kế dựa trên tính chất kỹ thuật - chuyên môn của nhiệm vụ, khả năng tổ chức thực hiện và mức độ phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng địa phương. Các quy định không phân quyền, phân cấp dàn trải mà dựa trên nguyên tắc đủ rõ, đủ mạnh, đủ điều kiện, đi kèm với cơ chế trách nhiệm giải trình rõ ràng. Toàn bộ quy trình thực hiện và kết quả xử lý phải được công khai, minh bạch.

Chỉ những nhiệm vụ có tính chất kỹ thuật rõ ràng, quy trình ổn định, địa phương có đủ năng lực thực thi và đã từng có kinh nghiệm xử lý thực tế mới được chuyển giao. Những nhiệm vụ mang tính chiến lược, điều phối vùng, hoặc có tác động lớn tới quốc phòng, an ninh, môi trường hoặc điều ước quốc tế vẫn thuộc thẩm quyền của Trung ương. Do đó, Nghị định vừa thể hiện sự tin tưởng đối với năng lực quản lý của chính quyền địa phương, vừa bảo đảm tính thống nhất trong quản lý ngành.

Để bảo đảm thực thi hiệu quả, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ ban hành hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể đối với từng lĩnh vực chuyên môn, tổ chức các đợt tập huấn, bồi dưỡng cán bộ địa phương và chuyển giao đầy đủ hệ thống cơ sở dữ liệu liên quan. Đồng thời, Bộ sẽ kiểm tra, giám sát định kỳ quá trình thực hiện tại địa phương, hướng dẫn xử lý các tình huống phát sinh nhằm duy trì tính thống nhất và chất lượng quản lý ngành.

Về phía địa phương, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xây dựng kế hoạch triển khai Nghị định, phân công đầu mối thực hiện, ban hành quy chế phối hợp liên ngành, tổ chức kiểm tra nội bộ và báo cáo định kỳ về kết quả thực hiện cho Bộ Khoa học và Công nghệ.

Hai Nghị định mới này được kỳ vọng sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của KH&CN ở các địa phương, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội bền vững của đất nước.