Thế hệ tôi, hẳn ai cũng cảm thấy mình giàu có, cái giàu ở đây là giàu về hiểu biết, về cảm xúc và về kí ức. Bởi, thế hệ chúng tôi đã được trải qua ít nhất hai thời kỳ xã hội, đủ để thấy rõ từng thứ thay đổi thế nào.

Ký ức rõ nét nhất về căn bếp của nhà tôi ngày xưa là cơm cháy, nói chính xác hơn là món “cháy cơm”. Ngày xưa nấu cơm nồi gang, đốt mùn cưa, rơm hoặc củi. Để có được nồi cơm chín đều là không dễ. Nấu không khéo thì cháy hoặc khê cả nồi, nên cháy cơm thực ra cũng không phải món xa xỉ như bây giờ, có khi còn là nỗi ám ảnh của cả nhà! 

Ngày xưa, "cháy cơm" không phải là món xa xỉ như bây giờ mà là nỗi ám ảnh của cả nhà.

Chị tôi thuộc tuýp phụ nữ thuần Việt. Những việc vặt hay chăm sóc mọi người trong nhà chị đều đảm đương trọn vẹn. Món cháy cơm của chị cũng khiến tôi nhớ mãi không quên. Vừa nấu cơm vừa dọn dẹp nhà cửa, vừa trông em, nhưng chị luôn nhớ khi nồi cơm cạn là ra “vần” cho nồi cơm chín đều, chỉ có một ít cháy.

Cháy cơm nồi gang thì chẳng cần tả nhiều, lớp cháy mỏng vàng rộm, giòn thơm. Mỡ lợn thời đó với nhà nghèo “quý như vàng”, nhưng thi thoảng vì chiều thằng em là tôi mà chị vẫn lấy một ít để làm món cháy cơm thêm phần hấp dẫn. Khi cơm chín, chị xới hết cơm sang nồi khác, để lại phần cháy mỏng ở đáy nồi, rồi rưới đều một thìa mỡ lợn và một ít mắm lên trên và lại đặt lên bếp. Tiếng củi lửa cùng tiếng cháy nổ giòn tí tách thật kích thích các giác quan.

Cơm cháy với lớp cháy mỏng vàng rộm, giòn thơm đầy hấp dẫn (Ảnh minh họa).

Người ta bảo “đói mờ mắt” nhưng người tôi thì mới nghe tiếng tí tách trong nồi thôi là sáng bừng cả mắt. Cháy cơm sẽ tự tróc ra khỏi nồi, óng màu cánh gián, thơm mùi mắm mỡ. Món này cứ phải ăn ngay, ăn nóng mới thật ngon.

Thằng em thì lúc nào cũng vòi vĩnh món mới, còn chị thì lại hay mềm lòng chiều các em. Chỉ cần nghe thấy món gì hay, món gì lạ là chị tìm hiểu và làm bằng được. Đơn giản như món “Kho quẹt” ở tận miền nam mà chị tôi cũng làm bằng được cho thằng em nhỏ. Cũng chính vì thế mà chị luôn cực kỳ quan trọng với tôi.

Ở bên chị, tôi hiểu rằng dù chỉ là vài muỗng nước mắm, vài muỗng đường, một chút tiêu, một chút hành khô, một chút tóp mỡ là có ngay món kho quẹt đựng trong nồi đất bé như lòng bàn tay. Nhưng khi làm phải chú tâm và đặt cả tấm lòng của mình vào trong đó thì kho quẹt mới vừa miệng và sánh đẹp.

Cơm cháy ăn cùng chút kho quẹt là "ngon hết sẩy" (Ảnh minh họa).

Chị tôi thường nói bí quyết để có nồi kho quẹt ngon là phải có miếng mỡ gáy heo, luộc qua rồi xắt hạt lựu, rán lấy tóp mỡ béo giòn nhưng không ngấy. Nếu lười biếng mà dùng dầu ăn thay thế là hỏng bét. Kho quẹt ngọt ngọt béo béo lại cay cay thấm đẫm từng hạt cơm cháy giòn tan. Nói thôi cũng đủ thấy nhớ, đủ để ứa nước bọt rồi. Kho quẹt không chỉ ngon “hết sẩy” với củ quả luộc mà còn “trên cả tuyệt vời” với cơm cháy.

Cuộc sống dân dã, những món ăn thân thuộc luôn chứa đựng những ký ức ngọt ngào. Mỗi món ăn thời khốn khó (nay thành đặc sản) đâu chỉ là chuyện ăn uống.