Trước kia, người ta cho rằng chỉ cần giáo dục cho những đứa trẻ, đến khi chúng lớn lên, thì chúng phải tự giáo dục, và chúng sẽ thay đổi xã hội, giúp gia đình khấm khá, phát triển, rằng “tương lai thuộc về thế hệ trẻ”. Điều đó không hề sai. Tuy nhiên, điều đó không tự nhiên đến được nếu chỉ cho rằng “tự đứa trẻ đó sẽ học được điều tốt nhất” mà quên mất rằng, cha mẹ/ gia đình của chúng đã tạo ra nền tảng cho chúng.

Giáo dục gia đình của chúng ta hiện nay thế nào? Chúng tôi đã tiến hành một khảo sát, trong đó, các bạn nhỏ tham gia phỏng vấn trả lời các câu hỏi: Ở nhà, bố mẹ con làm gì? Ai giúp con trong việc học? Ai chơi và trò chuyện cùng con. Sau đây là những kết quả điển hình. Chúng ta có thể hình dung được ba kiểu gia đình trẻ khá phổ biến hiện nay, họ rất ít quan tâm đến việc giáo dục con cái ngay từ trong gia đình.

Ảnh minh họa: internet.

Trường hợp thứ nhất: Bố con đi làm về muộn hơn mẹ con. Mẹ con nấu ăn, bố con xem điện thoại. Sau khi nấu cơm và dọn dẹp, bố mẹ con mỗi người một chiếc điện thoại. Có lúc bố con làm việc trên máy tính. Cô gia sư dạy cho con. Con có bài khó, hỏi bố mẹ, bố mẹ sẽ điện thoại cho cô giáo của con. Ở nhà, thỉnh thoảng bố mẹ nói chuyện với con, nhưng chỉ khi xem tivi và ăn cơm thôi. Bố mẹ nói chuyện với nhau, và hỏi con xem hôm nay học thế nào, có bị phê bình, có được điểm cao không. Cuối tuần bố mẹ cho con đi chơi, bố mẹ cho con đi học thêm năng khiếu, kỹ năng sống.

Trường hợp thứ hai: Bố và mẹ con thỉnh thoảng về muộn. Vì làm tự do, bố đi tập thể thao, chơi nhà hàng xóm, khuya bố mới về. Mẹ bảo mẹ không hiểu biết gì nên đừng hỏi. Bố mẹ chỉ thúc giục con học thôi. Con sẽ sang nhà bạn hỏi bài hoặc đợi đến lớp hỏi cô giáo. Ông nội thỉnh thoảng nói chuyện với con. Con không phải làm vườn, bố bảo chỉ cần học giỏi thôi, nếu học giỏi thì không phải làm gì cả.

Trường hợp thứ ba: Bố và mẹ con đều làm tự do. Thỉnh thoảng, mẹ con mới về nhà, vì mẹ con ở trên thành phố, bố con ở nhà. Bố con hay đi họp họ, đi chơi nhà hàng xóm. Bố bảo học trên lớp đủ rồi. Về nhà thích làm gì thì làm, đừng quấy bố. Con rất ngại hỏi bố hay ông bà, con thích hỏi các bạn.

Nhiều cha mẹ cho rằng “nhà trường sẽ phải thay đổi và phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về sự trưởng thành của học trò - con cái của họ”. Nên họ bất mãn, họ đổ lỗi cho nhà trường, cho nền giáo dục trong việc để xảy ra rất nhiều bất cập trong chất lượng giáo dục hiện nay. Nhưng, khi bàn luận về thực thi giáo dục mà quên giáo dục gia đình thì thật sự là sai lầm lớn.

Ở Việt Nam, những người lớn thường không tham gia hoạt động giáo dục (chúng ta phân biệt với hoạt động đào tạo nghề, học để lấy bằng cấp chuyên môn). Một số nhà trường cho biết, rất nhiều cha mẹ chỉ coi việc họp phụ huynh là “nghĩa vụ”. Khi giáo viên đề nghị phụ huynh quan sát con, lắng nghe con, trao đổi giảng giải cho con, họ thường nói “tôi bận lắm” ... Việc tham gia giáo dục con cái, việc nhận thức về được giáo dục của những gia đình đó còn nhiều hạn chế, có thể họ đã bỏ quên, xã hội cũng đã bỏ quên.

Trẻ sẽ tự tin, rạng rỡ hơn nếu được sống trong gia đình hạnh phúc (Ảnh minh họa: internet).

Các nghiên cứu cho thấy, các cháu nhỏ đều mong muốn không khí gia đình vui vẻ. Nếu cha mẹ chúng không có sự rạng rỡ, tự tin, rất ít khi tụi nhỏ làm được điều đó. Một nghiên cứu của Nhật Bản cho thấy, những đứa trẻ ăn sáng, ăn tối cùng gia đình có xu hướng thích nói chuyện với cha mẹ, có thể lực tốt hơn và trả lời chính xác trong khảo sát học lực.

Hơn nữa, ngày nay, sự phát triển của công nghệ, của tri thức khiến xã hội thay đổi không ngừng. Chính người lớn cũng khó đủ sức để thích nghi và tự mình làm chủ. Ở các nước phát triển, “giáo dục người lớn” trong đó có “giáo dục gia đình” trở nên quan trọng. Trước khi làm cha mẹ, người lớn cần được giáo dục cho việc sẵn sàng cho một gia đình mới. Từ việc chăm sóc sức khỏe bản thân, cho bạn đời, cho đứa trẻ, cho giải quyết những xung đột khi sống chung cho đến việc chuẩn bị những triết lý gia đình, cùng con cái tham gia những vấn đề của xã hội, của nhà trường.

Những thói quen của trẻ ở gia đình sẽ theo suốt cuộc đời các con.

Về niềm tin, nếu cha mẹ không nỗ lực trong việc tạo ra xã hội tốt đẹp hơn, thường xuyên than vãn, thấy mình bị đối xử bất công thì đứa trẻ sẽ có ít niềm tin vào những điều tốt đẹp và khả năng tạo ra sự tử tế từ chính bản thân mình. Chúng ta đều biết, mầm mống của tội phạm, của sự phá hoại, bệnh tâm lý… cũng từ sự thiếu tích cực và không tin vào sự công bằng. Có nhiều đứa trẻ đã bị ảnh hưởng từ cách nhìn bi quan từ cha mẹ nên không còn sự tích cực trong cuộc sống, trong học tập, trong các mối quan hệ.

Về nghề nghiệp, cha mẹ có tác động rất lớn tới lựa chọn nghề nghiệp của con cái. Các con sẽ ít khi chọn nghề mà bố mẹ thường xuyên chê bai hoặc không có thiện cảm. Trong một khảo sát khác, chúng tôi thu nhận được: một số trẻ em trước 8 tuổi có ước mơ “con sẽ làm giáo viên”, “sau này con sẽ là cô giáo” nhưng đến 15 tuổi, các em không còn có ước mơ đó nữa. Các nhóm nghề kỹ thuật phải làm việc trong môi trường vất vả, nguy hiểm, nắng gió, bụi bặm sẽ ít được chú ý và các con cũng sẽ không có ý định rèn luyện để trở nên thành thạo. Ngược lại, khi bố mẹ ca ngợi việc kiếm tiền, tụi nhỏ sẽ chú ý đến những nghề lương cao, hoặc những công việc không cần “nghề” nhưng có thu nhập tốt.

Không có đứa trẻ nào giống nhau, giáo dục gia đình có ảnh hưởng rất lớn đến nhân cách của trẻ. Đừng quên điều ấy để chăm lo hơn việc giáo dục từ trong gia đình, để xã hội hạnh phúc và phát triển.