GS Omar M. Yaghi trong chuyến thăm đến Việt Nam vào năm 2021.

Ngày 10/12 (theo giờ địa phương), lễ trao Giải Nobel năm 2025 trong các lĩnh vực Vật lý, Hóa học, Y sinh, Văn học và Kinh tế của Ngân hàng Trung ương Thụy Điển mang tên Alfred Nobel đã được tổ chức trọng thể ở thủ đô Stockholm của Thụy Điển.

Lễ trao giải Nobel 2025 được tổ chức tại Tòa Thị chính Stockholm, với sự tham dự của hơn 1.000 khách mời, trong đó có các thành viên cấp cao của Hoàng gia Thụy Điển cùng nhiều nhân vật chính trị. Riêng Giải Nobel Hòa Bình 2025 sẽ được trao tại Oslo (Na Uy). Trước đó, Ủy ban Nobel đã công bố các chủ nhân giải thưởng Nobel 2025 từ tháng 10.

Giá trị tiền thưởng của mỗi giải Nobel 2025 là 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương với khoảng 1,21 triệu USD).

Trong số các chủ nhân giải thưởng, có GS Omar M. Yaghi (ĐH California, Berkeley, Mỹ). Ông được trao giải Nobel Hóa học 2025 cùng với các nhà khoa học Susumu Kitagawa (ĐH Tokyo, Nhật Bản), Richard Robson (ĐH Melbourne, Australia), nhờ những đóng góp công trình về Khung kim loại-hữu cơ (Metal–organic frameworks – MOFs).

Tại lễ trao giải, thay mặt cho các chủ nhân Giải Nobel Hóa học 2025, GS Omar M. Yaghi đã có bài phát biểu ấn tượng và đáng nhớ.

"Tối nay (tối 10/12, theo giờ địa phương), chúng ta không chỉ tôn vinh thành tựu mà còn tôn vinh khả năng - sức mạnh của sự tò mò của con người trong việc định hình lại thế giới. Sự phát triển của chúng tôi về MOF bắt đầu từ một ý tưởng đơn giản nhưng táo bạo rằng chúng tôi có thể thiết kế các vật liệu có độ chính xác nguyên tử, hình thành các liên kết có mục đích mạnh mẽ để mở khóa các chức năng vượt trội", GS phát biểu.

Theo GS Omar M. Yaghi, từ ý tưởng trên đã nảy sinh những khả năng mới. Đó là sức mạnh của việc tạo ra nước tinh khiết từ không khí sa mạc, thu giữ CO2 trực tiếp từ bầu trời. Đây là một vài trong số rất nhiều ứng dụng tiềm năng của MOF. Với vô số cấu trúc và ứng dụng, MOF đang nhanh chóng chuyển từ hứa hẹn sang những công cụ thiết thực để thay đổi vô số thứ trong cuộc sống.

Đồng chủ nhân của giải Nobel Hóa học có tuổi thơ gian khó

Đồng chủ nhân của giải Nobel Hóa học 2025 chia sẻ: "Tôi lớn lên ở Amman, Jordan, trong một gia đình tị nạn có 10 người con, trong một ngôi nhà không có nước sạch và điện, chia sẻ không gian sống với đàn gia súc, sinh kế của gia đình chúng tôi. Khó khăn ở khắp mọi nơi. Cơ hội thành công của tôi rất mong manh, ngoại trừ những cách đáng ngạc nhiên mà thế giới tự nhiên bộc lộ và giúp chúng ta vượt qua".

"Bước ngoặt của tôi đến vào năm 10 tuổi, khi tôi khám phá ra những bức vẽ về mô hình phân tử trong thư viện trường. Vẻ đẹp và sự huyền bí của chúng đã làm tôi say mê và khi tôi biết rằng chúng là nền tảng của mọi thứ, chúng đã khơi dậy niềm đam mê hóa học trong tôi và tôi bị cuốn hút mãi mãi. Chúng trở thành lối thoát và phương hướng của tôi", GS Omar M. Yaghi hồi tưởng.

GS Omar M. Yaghi chia sẻ thêm về một trải nghiệm thời thơ ấu khác đã định hình ông một cách sâu sắc. Ông cho biết, ở sa mạc, nước được chính phủ cung cấp một hoặc hai tuần một lần.

"Tôi nhớ tiếng thì thầm trong khu phố của chúng tôi, "nước đang tràn" và cảm giác cấp bách khi tôi vội vã đổ đầy mọi thùng chứa mà tôi có thể tìm thấy trước khi dòng nước ngừng chảy", GS Omar Yaghi kể.

Nhiều năm sau, khi nghiên cứu cách MOF thu giữ và giải phóng nước, GS cho hay: "Tôi đã thấy MOF này có thể lấy nước từ không khí sa mạc và biến nó thành nước uống sạch như thế nào. Nó vang vọng nhịp điệu thời thơ ấu của tôi, nhưng giờ đây lại đưa ra giải pháp cho chính những khó khăn mà chúng tôi đã từng phải chịu đựng. Tôi thường tự hỏi liệu tôi có nhận ra được kiểu dữ liệu đó nếu tôi không sống với nó trước hay không".

Đến nay, kết quả nghiên cứu về các vật liệu MOF hiện được áp dụng tại hơn 100 quốc gia, đồng thời truyền cảm hứng cho giới trẻ khắp nơi, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.

Từ câu chuyện của chính bản thân, GS Omar M. Yaghi kêu gọi các nhà lãnh đạo của chúng ta hành động. Các nhà khoa học không đòi hỏi đặc quyền mà đòi hỏi khả năng. Hãy ủng hộ cho sự tò mò của các nhà khoa học và loại bỏ các rào cản, cũng như bảo vệ quyền tự do học thuật, chào đón các tài năng toàn cầu.

Lời kết cho bài phát biểu tại Lễ trao giải Nobel, GS Omar M. Yaghi bày tỏ: "Tôi tưởng tượng một tương lai nơi việc thực hành hóa học không đòi hỏi phải là nhà hóa học, mà đó là nơi mà tất cả mọi người đều có thể khám phá. Những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo (AI) có thể biến điều này thành hiện thực- một tương lai nơi hóa học không chỉ trở thành một ngành khoa học về tiến bộ mà còn là một ngành khoa học của hy vọng. Một tương lai nơi không có đứa trẻ nào phải đối mặt với những hạn chế mà tôi từng biết, nhưng phát triển thành một thế giới ổn định hơn, phong phú hơn và công bằng hơn".

Đồng chủ nhân giải Nobel Hóa Học 2025 từng đến Việt Nam nhận giải VinFuture

Điều thú vị là trước khi đạt giải Nobel Hóa học 2025, GS Omar M. Yaghi (SN 1965) đã đến Việt Nam và được vinh danh tại Giải thưởng VinFuture mùa đầu tiên (2021) bởi chính công trình tiên phong khám phá ra vật liệu khung cơ-kim (MOFs), tại hạng mục Giải Đặc biệt dành cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới".

Hội đồng Giải thưởng VinFuture năm 2021 đánh giá rằng, vật liệu mới MOFs có thể thay đổi cuộc sống của hàng triệu người đang sinh sống tại những nơi khan hiếm nguồn nước sạch, giúp tự chủ về nguồn nước và nâng cao chất lượng cuộc sống hàng ngày.

Tại Việt Nam, GS từng chia sẻ, ông có một tuổi thơ gian khó khi sống trong một gia đình tị nạn, thiếu thốn rất nhiều. Nhưng chính tình yêu thương và sự khích lệ của cha mẹ có ý nghĩ lớn để ông tiến về phía trước và vượt qua gian khó.

Dù chỉ mới ra đời được 5 năm, nhưng VinFuture (giải thưởng do tỷ phú Phạm Nhật Vượng và phu nhân đồng sáng lập) lại liên tục ghi dấu khi có nhiều chủ nhân Giải thưởng tiếp tục được vinh danh ở các giải thưởng quốc tế uy tín lâu đời, trong đó bao gồm cả Giải Nobel danh giá. Minh chứng như nhóm Chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2021 – TS. Katalin Karikó và GS. Drew Weissman được vinh danh ở Nobel Y Sinh năm 2023. Năm 2024, TS. John Jumper, chủ nhân Giải Đặc biệt VinFuture 2022 dành cho Nhà nghiên cứu các lĩnh vực mới, được trao giải Nobel Hóa học. Ngoài ra, GS Geoffrey Hinton - đồng Chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2024 – cũng được vinh danh ở giải Nobel Vật lý cùng năm.

Việc có nhiều nhà khoa học được vinh danh liên tiếp tại Nobel là minh chứng thuyết phục cho khả năng nhận diện sớm các phát minh có sức ảnh hưởng toàn cầu của Giải thưởng VinFuture. Đồng thời cũng khẳng định tầm nhìn chiến lược của VinFuture là luôn bám sát xu hướng phát triển của khoa học công nghệ thế giới.

(Ảnh: Nobel Prize)