“Lễ nghĩa” vốn là nét đẹp, đi ăn cưới, mừng nhà mới, thôi nôi, đầy tháng… ai cũng muốn gửi chút tấm lòng. Nhưng không biết từ bao giờ, hai chữ “theo lễ” lại trở thành gánh nặng. Mở điện thoại ra là “thiệp hồng online”, “QR mừng cưới”, tiệc lên chức, tiệc sinh nhật con, thậm chí tiệc… mừng trúng vé số. Ở Trung Quốc, thống kê năm 2022 cho thấy, tiền “đi lễ” bình quân đầu người đã vượt 5.000 tệ/năm (khoảng 18,5 triệu đồng) tương đương gần một tháng lương của người lao động bình thường. Còn ở Việt Nam, nhiều gia đình cũng thở dài: “Lương chưa về tài khoản đã bay theo phong bì”. Người xưa có câu: “Lễ có 5 điều không nên theo, theo rồi nhà khó mà hưng” nghe thì cứng, nhưng nếu soi vào đời sống hiện đại, đúng là có những kiểu lễ… tốt nhất nên dừng lại.

1. Những “lễ sáng tạo” không khác gì… thu tiền vô nghĩa

Trong văn hóa Á Đông, ai cũng quen câu “lễ thượng vãng lai”  có qua có lại, giữ hòa khí. Ngày xưa, làng xóm có đám cưới, người ta mang nải chuối, rổ rau, mâm xôi sang chung vui. Lễ ít, tình nhiều.

Còn bây giờ, tên gọi tiệc tùng sáng tạo tới mức… mệt: Tiệc đầy tháng thú cưng, tiệc thôi nôi… con mèo, tiệc “mừng trúng xổ số 2 triệu đồng” rồi bày hẳn mười bàn, tiệc “kỷ niệm quen nhau 100 ngày”, “kỷ niệm cầu hôn thành công”…

Trong 1 bài tâm sự trên MXH Trung Quốc, tác giả kể chuyện cô họ hàng nuôi mèo, làm hẳn tiệc sinh nhật một tuổi cho mèo, gửi “thiệp mời” khắp bạn bè, ai đến cũng phải có phong bì. Lúc ấy, người ta không còn cảm giác “đi chung vui”, mà giống như đang nộp một khoản “thuế cảm xúc”.

Những kiểu lễ như vậy, người xưa gọi là “vô nghĩa lễ”, tốt nhất đừng theo.

2. Lễ “một đi không trở lại”: Tiền rơi vào khoảng trống

Kiểu lễ thứ hai là “lễ không hồi đáp”, quan hệ lỏng lẻo, không thân, nhưng vẫn cố gắng phong bì cho “đàng hoàng”, rồi sau đó… mất hút.

MXH Trung đầy rẫy những câu chuyện thế này: Một anh bạn khi cưới đã mời đầy đủ bạn đại học. Có một người bạn ít liên lạc, lần đó bất ngờ xuất hiện, đi đường xa về dự, còn mừng hẳn 3 triệu đồng. Ai cũng khen “nghĩa khí”. Nhưng tới khi chính anh kia cưới, chủ động bay đến dự, thì mới biết đối phương không thèm… add Wechat, thiệp mời cũng chẳng gửi.

Ở mình cũng không thiếu chuyện tương tự: Bạn cấp 3 lâu năm không nói chuyện, tới đám cưới bạn vẫn mừng lớn cho “có mặt”, sau này nhà bạn có việc, bên kia im thin thít. Có người đi hết đám này đám khác, ghi chép đầy đủ “sổ vàng”, nhưng đến lúc họ khó khăn, cần một lời hỏi thăm, cả danh sách ấy vắng bóng.

Lễ đúng nghĩa là hai chiều, có qua có lại về tình cảm, không phải bảng kê thu chi. Những mối quan hệ đã “chết lâm sàng”, đừng cố nuôi bằng phong bì.

3. Lễ cho người “quen sơ sơ”: Trả tiền cho sự ngại ngùng

Kiểu thứ ba là “lễ cho người quen xã giao”: Đồng nghiệp không thân, sếp của sếp, con sếp, bạn của bạn, hàng xóm mới gặp vài lần… nhưng ai có tiệc cũng rải thiệp.

Một người trên Douyin kể chuyện cô em mới đi làm, trong phòng có một chị đồng nghiệp thông báo cưới, phát kẹo cho cả công ty hơn 200 người. Cô em ngại nên cố mừng 500 tệ (gần 2 triệu đồng). Chưa đầy một tháng, chị đồng nghiệp… nghỉ việc, không một lời chào tạm biệt.

Ở Việt Nam, không thiếu cảnh: Cả phòng, cả công ty bị “gắn tên” vào danh sách dự cưới của một người gần như chẳng bao giờ trò chuyện. Chị em công sở thì thầm: “Không đi thì kì, mà đi thì tiếc tiền”.

Sự thật là chúng ta đang dùng tiền để bù vào cảm giác ngại, trong khi mối quan hệ đó chẳng đủ sâu để giữ lâu.

4. Lễ vì sĩ diện, vì sợ “mang tiếng”

Đây có lẽ là cái bẫy quen thuộc nhất: “Người ta mừng 1 triệu, mình mừng 500 có bị đánh giá không?”

Trong ví dụ bên Trung Quốc, có đám cưới họ hàng xa. Một người kể, định mừng 600 tệ, nhưng khi xem sổ lễ thấy mọi người toàn ghi từ 1.000 trở lên. Sợ “mất mặt”, cuối cùng phải ra ATM rút thêm. Sau này mới biết, cặp đôi ấy cố tình “set mức” ngầm cho mọi người, biến lễ nghĩa thành cuộc khoe sức tài chính.

Ở mình, rất nhiều gia đình trẻ bị áp lực: Cưới xong chưa kịp hoàn vốn, tiền mừng của người khác đã xếp hàng phải “trả lại”. Nhiều người thậm chí vay nợ, ứng trước chỉ để “không thua chị kém em” trên tờ giấy ghi danh sách phong bì.

Người xưa nói: “Lễ do tâm, không do số”. Lễ đã biến thành cuộc đua tiền bạc thì tình nghĩa cũng phai nhạt.

5. Lễ “không mời cũng tới”, tự mình làm khó người khác

Kiểu cuối cùng nghe tưởng là nhiệt tình, nhưng nhiều khi lại gây khó xử: Đó là “không được mời nhưng tự gửi lễ”.

Trên MXH Trung, có một người bạn thấy hàng xóm khoe con đỗ đại học trên mạng xã hội, lập tức xách quà, kèm phong bì sang nhà chúc mừng, dù phía bên kia không hề báo tin “làm tiệc”. Cả buổi, chủ nhà lẫn khách đều ngượng ngùng, không biết nên vui hay… nên áy náy.

Ở Việt Nam, không hiếm cảnh: Thấy bạn khoe mua nhà, vội chuyển khoản “mừng tân gia” dù họ chưa hề mời. Thấy đồng nghiệp đăng ảnh con đầy tháng, đã vội “bao lì xì online”.

Trong khi đôi khi, người ta chỉ muốn chia sẻ niềm vui chứ không hề muốn biến nó thành một buổi “đi – về – tính toán”.

“Lễ có 5 kiểu đừng theo, theo rồi nhà khó mà hưng” không phải để dạy chúng ta keo kiệt, mà để nhắc một điều quan trọng: Tiền bạc có giới hạn, còn lòng người cần được dùng đúng chỗ.

Đừng chạy theo những kiểu lễ “sáng tạo” vô nghĩa. Đừng cố duy trì những mối quan hệ đã rỗng bằng phong bì. Đừng để sĩ diện kéo mình vào áp lực tài chính. Đừng lấy “ngại ngùng” làm lý do chi tiền cho người gần như xa lạ. Và đừng “tự mời tự lễ” để cả hai bên cùng khó xử.

Trong một xã hội mà “đỏ thiệp” có thể đến từ mọi nền tảng từ Zalo, Facebook đến nhóm chat công ty, có lẽ mỗi người trong chúng ta càng cần học cách nói “không” nhẹ nhàng mà rạch ròi.

Hạnh phúc không nằm ở số phong bì đã gửi đi, mà nằm ở việc: Mình còn đủ bình an để chăm lo cho gia đình, cho những mối quan hệ thật sự xứng đáng.