Mèn mén là món ăn được làm từ những hạt ngô do đồng bào Mông trồng trên nương. Nó là món ăn minh chứng cho sự vất vả, chịu khó của đồng bào Mông. Mèn mén với hương vị ngọt, bùi từ từng hạt ngô kết tinh cùng quá trình chế biến cẩn thận.

Để có được bát mèn mén thành phẩm ngon phải trải qua nhiều công đoạn và thời gian. Đầu tiên ngô được tách hạt sau đó nhặt bỏ hạt sâu, mốc, chỉ giữ lại những hạt tròn và mẩy nhất. Sau đó số ngô hạt này được mang đi xay. Người Mông vẫn sử dụng những cối xay đá truyền thống nên đây có thể coi là khâu vất vả nhất khi làm mèn mén. Ngô xay xong được đem sàng để bỏ mày và sạn, sau đó mới bỏ bột vào nia để trộn cùng một chút nước sao cho vừa đủ để bột không bị khô hay quá vón. Bột khô quá sẽ khó chín khi đồ, bột vón quá thì món ăn sẽ bị nát, không ngon. Chính vì vậy, người làm món này thường là người có kinh nghiệm nấu nướng trong gia đình, để đảm bảo chuẩn và giữ nguyên hương vị.

Nguyên liệu duy nhất làm nên món mèn mén là bột ngô tẻ. Ảnh: dacsanvietnam.org

Điểm đặc trưng của mèn mén là món ăn được đồ tất cả hai lần. Nồi đồ được sử dụng là một chiếc chảo lớn chứa nước và ở giữa đặt một chõ cao. Bột ngô sau khi đảo với nước sẽ được đặt trong chiếc chõ này. Thời gian hấp lần đầu tùy thuộc vào từng loại ngô. Nếu là ngô non thì chỉ sau khi nước trong chảo sôi, hơi bốc nhiều trên miệng chõ là được. Nếu là bột ngô già thì cần thời gian lâu hơn. Sau đó, bột được đổ ra mẹt, đợi bớt nóng sẽ được vò cho tơi. Do đồ lần đầu tiên chưa chín hẳn nên người làm vẫn phải cho thêm một lượng nước vừa đủ và đảo đều tay để bột không bị vón. Khi thấy bột tơi trở lại thì tiếp tục cho vào chõ để đồ lần hai, cũng là lần cuối cùng. Lúc này, mèn mén sẽ có vị vừa thanh, vừa ngọt lại vừa bùi.

Mèn mén là món ăn truyền thống không thể thiếu trong đời sống đồng bào Mông.

Theo kinh nghiệm của những già làng: Mèn mén ngon là phải làm từ ngô tẻ của địa phương, phơi khô rồi treo trên hiên nhà hoặc trên gác bếp, lựa chọn những hạt ngô vàng to và mẩy nhất; ngô phải được xay bằng cối xay đá và chỉ bỏ 5 đến 6 hạt ngô vào cối khi xay như vậy thì ngô mới mịn, đồ Mèn mén mới ngon. Mèn mén khi chín có hương vị thơm ngon, đậm đà; phải ăn từ từ và dùng miếng nho nhỏ, uống hớp nước canh sẽ thấy bùi bùi trong miệng, càng nhai kỹ càng thấy ngon, thấy ngọt, một mùi vị tự nhiên của núi rừng. Do là món ăn khô nên Mèn mén thường được ăn với một số món canh như rau bí đỏ, rau cải nương, canh xương, thắng cố...

Chẳng còn ai biết về xuất xứ của mèn mén, nhưng món ăn này đã tồn tại và nuôi sống đồng bào Mông từ bao đời giữa muôn trùng núi rừng. Ngày nay, khi cuộc sống ấm no hơn, người Mông cũng ít dùng mèn mén trong bữa ăn hàng ngày. Tuy nhiên, vào các dịp lễ, tết, mèn mén vẫn được nấu và trân trọng đặt lên bàn thờ gia tiên, như một cách người Mông nhớ về cội nguồn của mình.