Tại Lễ trao giải thưởng L’Oréal - UNESCO “Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học” năm 2023, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung gây ấn tượng với hình ảnh “rất Huế” khi thuyết trình với quan khách về đề tài nghiên cứu liên quan đến tiềm năng và ứng dụng những cây dược liệu đặc hữu ở tỉnh Thừa Thiên Huế trong hỗ trợ điều trị bệnh phục vụ cho việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Chị là một trong ba nhà khoa học nữ được L’Oréal - UNESCO vinh danh năm 2023.

Ngoại hình xinh đẹp, thời trang, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung khiến những người mới gặp lần đầu không nghĩ chị là nhà khoa học với công việc nghiên cứu miệt mài. 

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Ái Nhung.

PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung hiện đang công tác tại khoa Hóa học và Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Khoa học Công nghệ, thuộc Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế.

Chia sẻ về công việc của mình, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung cuốn người nghe bằng lối dẫn chuyện khá năng động: “Tôi bắt đầu công việc nghiên cứu và giảng dạy về hóa học tại Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế từ năm 2002 và đã gắn bó với khoa Hóa học hơn 20 năm. Ban đầu tôi yêu thích hóa học lượng tử và hóa học tính toán bởi những điều thú vị của cấu trúc phân tử, liên kết hóa học. Về sau, tôi nhận thấy cần thiết phải kết hợp hóa học ứng dụng cho các nghiên cứu sâu hơn về dược chất thiên nhiên, hỗ trợ điều trị bệnh. Tôi ưu tiên kết hợp tính toán hóa lượng tử, mô phỏng và thực nghiệm vào hướng nghiên cứu này với mục đích các sản phẩm dược dụng được tạo ra một cách bài bản từ công bố khoa học qua các bài báo quốc tế đến nghiên cứu và bào chế sản phẩm ứng dụng. Với niềm yêu thích môn hóa học, sở thích và đam mê tìm hiểu nhiều điều thú vị của hóa học áp dụng vào cuộc sống, xa hơn là nghiên cứu về dược chất thiên nhiên ứng dụng để chăm sóc sức khỏe con người”.

Khám phá những điều “bí ẩn” từ cây dược liệu

Nghiên cứu khoa học là con đường chông gai nhưng có nhiều hấp dẫn. Hành trình khó khăn ấy luôn hướng đến cái đích thỏa mãn sự tò mò của những nhà khoa học chân chính thích khám phá những điều bí ẩn của thiên nhiên và con người. Những kết quả nghiên cứu ấy được sử dụng để phục vụ trở lại cuộc sống, con người với rất nhiều thành tựu được ghi nhận trong thực tế.

Say mê môn Hóa học và định hướng sự nghiên cứu của mình vào dược chất thiên nhiên, trong nhiều năm qua PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung đã tập trung khảo sát hoạt tính sinh học, khả năng kháng khuẩn và ức chế hội chứng bệnh của các hoạt chất tách chiết từ một số cây dược liệu đặc hữu ở Việt Nam.

Theo chị, với nguồn dược liệu phong phú phân bố nhiều tỉnh thành ở Việt Nam, câu chuyện dược liệu, dược chất thiên nhiên có thể được coi là hướng nghiên cứu thuận lợi để tạo được các sản phẩm ứng dụng nếu có sự đầu tư nghiên cứu một cách bài bản và sản xuất đúng quy trình công nghệ.

PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung nghiên cứu dược chất thiên nhiên trong phòng thí nghiệm.

Quan tâm tới các sản phẩm hỗ trợ điều trị bệnh có nguồn gốc từ thiên nhiên, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung luôn muốn có cái nhìn sâu hơn về ứng dụng của dược chất thiên nhiên vào đời sống.

Trên thực tế, vấn đề đề kháng kháng sinh làm giảm khả năng phòng và điều trị các bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn, virus và ký sinh trùng gây ra khiến các loại thuốc hiện hành không đủ hiệu quả để khắc phục tốc độ đột biến của mầm bệnh, vi khuẩn, virus, và sự đề kháng kháng sinh.

Do đó, việc tìm ra các hợp chất tự nhiên có tiềm năng kháng khuẩn, ức chế virus, đóng vai trò là kháng sinh tự nhiên có khả năng thay thế thuốc hiện hành đang trở thành tâm điểm trong nghiên cứu tổng hợp và bào chế thuốc đặc trị giúp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả.

Được vinh danh từ việc nghiên cứu các cây dược liệu đặc hữu ở Huế

Sinh ra và lớn lên tại Huế, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung dành tình cảm đặc biệt cho Huế, thích môi trường làm việc, cuộc sống tại thành phố yên bình, và luôn mong muốn gắn các nghiên cứu của mình với mảnh đất này.

Qua khảo sát, PGS Nhung thấy nhiều cây dược liệu mọc phổ biến và phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng của Thừa Thiên Huế. Các loại cây này dễ trồng, dễ bảo tồn, thu hoạch sản lượng lớn, thời gian sinh trưởng/thu hoạch ngắn, phát triển tốt trên đất bạc màu/đất cát, có hiệu quả kháng khuẩn, kháng nấm đã được chứng minh qua một số nghiên cứu đã công bố.

Đặc biệt, nguồn nguyên liệu này có thể thu hoạch quanh năm, sau thu hoạch vẫn duy trì cây phát triển bình thường. Chị và nhóm nghiên cứu đã chọn nghiên cứu đề tài liên quan đến cây dược liệu đặc hữu tại Huế như cây Gừng đen (Distichochlamys spp.), cây trứng nhện (Aspidistra locii), cây Tỏi đá Phong Điền (Aspidistra phongdiensis), Bồ công anh Việt Nam…

Cây Gừng đen vùng phân bổ là ở rừng Bạch Mã (Thừa Thiên Huế) và rừng Phong Điền. Được phát hiện từ năm 1995 nhưng để nghiên cứu có hệ thống, bài bản thì gần đây mới được quan tâm bởi tiềm năng ứng dụng của nó trong việc tạo ra các sản phẩm có giá trị.

PGS Nhung và nhóm nghiên cứu đã công bố một số công trình nghiên cứu với các kết quả có giá trị về cây gừng đen trong nghiên cứu mô phỏng và thực nghiệm về hoạt tính kháng khuẩn, kháng viêm và điều trị bệnh tiểu đường. Một số nghiên cứu tiếp theo về cây gừng đen trong ức chế hội chứng bệnh đang được nhóm nghiên cứu của PGS Nhung đầu tư nghiên cứu.

Cây Tỏi đá Phong Điền được phát hiện vào đầu năm 2023 tại tỉnh Thừa Thiên Huế. Đây là dược liệu quý, có nhiều dược chất có khả năng ứng dụng trong điều trị và hỗ trợ điều trị bệnh, cũng đã được PGS Nhung và nhóm nghiên cứu khảo sát hoạt tính sinh học với một số kết quả bước đầu rất có giá trị.

Cây Bồ Công Anh Việt Nam chứa nhiều hoạt chất có hoạt tính kháng khuẩn, kháng viêm và ức chế hội chứng bệnh cụ thể là ức chế vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) gây viêm loét dạ dày, đã được PGS Nhung và nhóm nghiên cứu khảo sát một cách bài bản từ sàng lọc, thăm dò, tính toán mô phỏng, dự đoán hoạt tính ức chế đến nghiên cứu thực nghiệm trong ức chế vi khuẩn HP và định hướng bào chế sản phẩm trà túi lọc Bồ Công Anh Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, tính chất dược lý, hoạt tính sinh học, khả năng ức chế vi khuẩn và hội chứng bệnh (Alzheimer, tiểu đường...) của hợp chất tự nhiên tách chiết được từ các cây dược liệu đặc hữu ở Huế nói trên là cơ sở khoa học đáng tin cậy cho các nghiên cứu chuyên sâu về dược chất thiên nhiên và hóa dược. Qua đó, sẽ sử dụng để  bào chế thuốc có nguồn gốc tự nhiên trong phòng và hỗ trợ điều trị bệnh, giúp nâng cao sức khỏe cộng đồng. 

Với nghiên cứu này, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung đã nhận được giải thưởng L’Oréal - UNESCO “Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học” năm 2023.

Thương mại hóa các kết quả nghiên cứu

Nghiên cứu khoa học là công việc đầy chông gai và với phụ nữ thì việc nghiên cứu khoa học còn khó khăn vất vả hơn nam giới rất nhiều. Nhưng có vẻ như những khó khăn ấy không làm khó được nhà khoa học nữ gốc Huế.

“Tôi luôn cố gắng cân bằng giữa công việc chuyên môn với cuộc sống cá nhân. Tôi may mắn nhận được sự thấu hiểu và cảm thông từ những người thân trong gia đình cho công việc chuyên môn mà tôi đang theo đuổi”- PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung nói.

Trước đề tài nghiên cứu được nhận giải thưởng L’Oréal - UNESCO, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung cùng nhóm nghiên cứu đã có những đề tài, dự án mà kết quả nghiên cứu được ứng dụng trong thực tế và đã thương mại hóa thành công như các sản phẩm trà thảo dược, sản phẩm dược dụng hỗ trợ điều trị bệnh về đường hô hấp…

PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung tại lễ trao giải thưởng L'Oréal - UNESCO "Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học" năm 2023.

Đặc biệt, PGS Nhung và nhóm nghiên cứu đã nuôi cấy thành công nấm dược liệu có hàm lượng dưỡng chất cao. Các giống nấm đã được chính nhóm nghiên cứu công bố trên ngân hàng Gene thế giới (GenBank), đặc biệt là giống nấm Cordyceps cicadae chưa được nghiên cứu nhiều tại Việt Nam về ức chế hội chứng bệnh.

Một số các nghiên cứu bước đầu của nhóm đã chứng minh bằng mô phỏng và thực nghiệm các sản phẩm nấm dược liệu của nhóm nuôi cấy được có tiềm năng trong hỗ trợ điều trị các bệnh như: Alzheimer, lão hóa da, tiểu đường…

Ngoài ra, nhiều sản phẩm dược dụng khác được chiết xuất 100% từ thiên nhiên, chất lượng đã qua kiểm định về tính an toàn khi sử dụng như: dầu cù là, dung dịch xịt họng và ống hít hỗ trợ điều trị bệnh về đường hô hấp, một số loại tinh dầu từ dược liệu bản địa, trà thảo dược, chế phẩm sinh học…

Kiên định với con đường nghiên cứu khoa học của mình, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung chia sẻ trước thềm năm mới: “Năm 2024, tôi và nhóm nghiên cứu sẽ đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng một số cây dược liệu đặc hữu và quý tại Việt Nam từ vùng nguyên liệu đến nghiên cứu chứng minh hoạt tính ứng dụng trong hỗ trợ điều trị bệnh của các hoạt chất tách chiết được trong cây dược liệu. Cùng với đó, sẽ xây dựng kế hoạch bào chế sản phẩm ứng dụng, kiểm nghiệm, thử nghiệm… và tiến tới thương mại hóa sản phẩm. Chúng tôi luôn tập trung cho công việc nghiên cứu với mong muốn tạo ra được các sản phẩm khoa học công nghệ có giá trị bởi tôi biết rằng, luôn phải mất rất nhiều thời gian để học được thái độ chuyên nghiệp trong nghiên cứu khoa học. Khó khăn và thách thức là luôn có, nhưng tôi tin rằng, sự liên ngành, hợp tác bền vững và niềm đam mê trong nghiên cứu khoa học, nhóm chúng tôi sẽ vượt qua được khó khăn cho câu chuyện tạo ra các sản phẩm khoa học có tính ứng dụng thiết thực”.

Theo PGS Nhung, sự đa dạng và hòa hợp trong cộng đồng khoa học, đặc biệt là đối với phụ nữ, hay vấn đề bình đẳng giới là điều cần được quan tâm. Bởi lẽ, nam giới hay phụ nữ, với công việc nghiên cứu khoa học, đều cần sự đam mê và tính kiên trì.