Chiều ngày 24/11/2023, tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Chương trình Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) đã tổ chức Lễ trao Giải thưởng Nhà khoa học nữ xuất sắc năm 2023 cho 3 Nhà khoa học nữ Việt Nam đã có các đề án nghiên cứu tiềm năng trong lĩnh vực Khoa học vật liệu và Khoa học sự sống.

Chương trình Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) tổ chức Lễ trao Giải thưởng Nhà khoa học nữ xuất sắc năm 2023. Ảnh: Hoàng Toàn

Tham dự buổi Lễ có ông Olivier Brochet, Đại sứ nước Cộng hòa Pháp tại Việt Nam; ông Benjamin Rachow, Tổng Giám đốc L’Oréal Việt Nam; ông Christian Manhat, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam; GS.VS. Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng khoa học L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học tại Việt Nam và các nhà khoa học đến từ các Viện nghiên cứu, Trường Đại học.

GS.TS Nguyễn Thị Lang từng nhận Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) cho nghiên cứu xuất sắc của mình. Ảnh: Hoàng Toàn

Từ năm 2009, Giải thưởng khoa học L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học đã được giới thiệu đến Việt Nam nhằm hỗ trợ khuyến khích việc nâng cao kiến thức khoa học, sự sáng tạo và đam mê từ “một nửa của thế giới” là những nhà khoa học nữ trên toàn thế giới. Trong suốt 14 năm qua, Giải thưởng khoa học được dành riêng cho nữ giới này đã vinh danh 38 nhà khoa học nữ xuất sắc Việt Nam qua những nghiên cứu được đánh giá là có ý nghĩa khoa học quan trọng, góp phần cải thiện và thay đổi cuộc sống của cộng đồng và thể hiện niềm đam mê của họ với nghiên cứu khoa học.

Ông Benjamin Rachow, Tổng Giám đốc L’Oréal Việt Nam phát biểu tại buổi lễ. Ahr: Hoàng Toàn

Phát biểu tại buổi Lễ, ông Benjamin Rachow, Tổng Giám đốc L’Oréal Việt Nam chia sẻ: “25 năm trước, cùng với UNESCO, Tập đoàn L’Oréal quyết định dấn thân vào cuộc đấu tranh vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học. Chúng tôi đã đón nhận  sứ mệnh này bằng sự đam mê. Thúc đẩy quyền cho phụ nữ là giá trị và động lực của chúng tôi. Niềm tin không thể lay chuyển vào khoa học là nền tảng cho lịch sử của chúng tôi và chương trình vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học chính là sự kết hợp cả hai giá trị trên. Tại Việt Nam, liên tục trong 14 năm qua, giải thưởng quốc gia Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học đã vinh danh những  nhà nghiên cứu nữ với  công trình xuất sắc của họ, Những nhà khoa học này đã trở thành hình mẫu truyền đi sức mạnh và sự tự tin cho những nhà nghiên cứu trẻ của thế hệ  tiếp nối”.

GS.VS. Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam thì khẳng định: “Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học là dịp để tôn vinh, động viên, khích lệ các nhà khoa học nữ trong cả nước nỗ lực, phấn đấu để có những thành tích xuất sắc trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào phục vụ cuộc sống, phục vụ sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế.Tinh thần tìm tòi không mệt mỏi của các nhà khoa học nữ đã và đang thúc đẩy sự tiến bộ và truyền cảm hứng cho chúng ta vươn đến những chân trời mới.  Thế giới cần có khoa học và khoa học cần đến  phụ nữ. Thế giới trở nên tốt đẹp hơn nhờ có sự cống hiến  và niềm đam mê của các nhà khoa học nữ”.

GS.VS. Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phát biểu vinh danh các nữ khoa học nhận giải thưởng. Ảnh: Hoàng Toàn

Giải thưởng L’Oréal - UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học năm 2023 đã được Hội đồng Khoa học quốc gia trao cho 3 nhà khoa học trẻ xuất sắc trong 2 lĩnh vực Khoa học Vật liệu và Khoa học Sự sống. Ứng viên đạt giải được bình chọn qua thành tích nghiên cứu khoa học nổi bật, tính hiện đại và mới mẻ của đề tài cũng như tính ứng dụng và tiềm năng của các đề án nghiên cứu. Giải thưởng có giá trị 150 triệu đồng cho mỗi ứng viên đạt giải. 

Ba ứng viên được vinh danh Nhà Khoa học nữ xuất sắc năm 2023 đến từ Viện Khoa học Vật Liệu thuộc Viện Hàn Lâm Khoa học Việt Nam, Trường Đại học Quốc tế Thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học Khoa học thuộc Đại học Huế với các đề án nghiên cứu liên quan đến phát triển quy trình phát hiện gen kháng kháng sinh sàng bằng kỹ thuật PCR giọt kỹ thuật số; tìm hiểu khả năng kháng khuẩn và ức chế hội chứng bệnh từ cây dược liệu đặc hữu ở Việt Nam và nghiên cứu về pin ion kim loại đa hóa trị sử dụng vật liệu nano MnO2 lai hóa với graphene làm vật liệu điện cực Dương...

3 nhà khoa học nữ nhận giải thưởng. Ảnh: Hoàng Toàn

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hoài 

Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Bệnh truyền nhiễm, Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh 

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hoài. Ảnh: Hoàng Toàn

Kháng kháng sinh hiện được xem là vấn đề y tế nghiêm trọng vì nó tạo ra tác động to lớn đến hiệu quả điều trị và tỷ lệ sống sót đồng thời làm gia tăng chi phí chăm sóc sức khỏe và tạo thêm gánh nặng xã hội. Đến năm 2050, kháng kháng sinh ước tính sẽ gây ra 10 triệu ca tử vong mỗi năm nếu không có sự can thiệp hiệu quả. Một trong số các giải pháp giúp giảm tình trạng kháng kháng sinh và tăng hiệu quả điều trị là phát triển các phương pháp chẩn đoán nhanh, kịp thời và chính xác tình trạng kháng kháng sinh nhằm trợ giúp việc đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả, đồng thời có biện pháp cách ly giảm lây lan các chủng đa kháng, toàn kháng. 

Hướng nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hoài là phát triển quy trình phát hiện gen kháng kháng sinh (ARG) của trực khuẩn mủ xanh Pseudomonas aeruginosa trực tiếp từ các mẫu lâm sàng bằng kỹ thuật PCR giọt kỹ thuật số.  

Trực khuẩn mủ xanh P. aeruginosa là loại vi khuẩn gây ra nhiều bệnh nhiễm trùng, cả cấp tính và mãn tính, trong một số báo cáo, nó là nguyên nhân số 1 gây ra viêm phổi và suy hô hấp. Vi khuẩn này cũng là 1 trong 6 nhóm/ loài trong danh sách ESKAPE của WHO có khả năng đe dọa nghiêm trọng sức khỏe cộng đồng do khả năng đa kháng thuốc của nó. Khả năng này đến từ nhiều gen khác nhau, trong đó 1 số gen có tính quyết định nổi trội tới khả năng kháng những loại thuốc quan trọng trong điều trị.  Nghiên cứu này sẽ áp dụng kỹ thuật PCR giọt kỹ thuật số là công nghệ khuếch đại acid nucleic mới được phát triển gần đây. Đây là công nghệ có độ nhạy, độ chính xác, độ lái tập cao, khả năng định lượng vi sinh ngay cả ở nồng độ rất thấp và khả năng hoạt động tốt với các mẫu bệnh phẩm. Nghiên cứu của PGS. TS Thu Hoài sẽ hướng đến việc phát triển các xét nghiệm mới để phát hiện nhanh sự hiện diện của các gen kháng kháng sinh ngay trên mẫu lâm sàng, hỗ trợ tốt hơn cho các y bác sĩ trong chẩn đoán kháng thuốc và gợi ý sử dụng thuốc, từ đó hỗ trợ quá trình điều trị, giảm sự phát triển và lây lan của tính kháng thuốc, đóng góp quan trọng cho việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng. 

PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hoài, TS Trần Thị Kim Chi- Ảnh: Hoàng Toàn

PGS. TS. Nguyễn Thị Thu Hoài là tác giả và đồng tác giả của 3 chương sách và 72 bài báo với 25 bài báo ISI/Scopus trong lĩnh vực nghiên cứu hệ protein (proteomics) và kháng thuốc. 

 TS Trần Thị Kim Chi

Trưởng phòng Hiển vi điện tử, Viện Khoa học vật liệu, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

TS Trần Thị Kim Chi. Ảnh: Hoàng Toàn

Sau khi ra mắt cách đây hơn 3 thập kỷ, pin ion liti (LIB) đã thu hút nhiều nhà nghiên cứu vì mật độ dự trữ năng lượng cao và độ bền của chu kỳ xạc/xả. Đến hiện tại, 2 loại pin LIB và pin chì acid (LAB) là 2 loại pin đang thống trị thị trường thiết bị lưu trữ năng lượng và tái tạo năng lượng. Tuy nhiên các báo cáo gần đây cho thấy có nhiều vụ cháy nổ từ quá trình xạc/xả pin hiện tại đang sử dụng, đặc biệt là trong thành phần của pin thương mại còn có các chất độc hại, vì vậy khi cháy sẽ tạo ra khí độc hại cho môi trường và sức khỏe con người. Do đó, các nghiên cứu cải tiến công nghệ pin để đạt được sự an toàn, tiết kiệm chi phí và thân thiện với môi trường với loại pin xạc không dùng liti trong công nghệ lưu trữ điện năng đang là hướng nghiên cứu quan trọng trong ngành Khoa học Vật Liệu.

Mục tiêu trong nghiên cứu của TS Trần Thị Kim Chi là tìm hiểu tính chất của thế hệ pin mới là loại pin ion kim loại đa hóa trị, sử dụng vật liệu nano MnO2 lai hóa với graphene làm vật liệu điện cực dương để thay thế cho các loại pin hiện hành do chi phí sản xuất thấp và sự phong phú của các kim loại đa hóa trị. Cơ chế làm việc của pin ion kim loại cho thấy vật liệu điện cực là yếu tố quan trọng quyết định đến hiệu suất điện hóa của thiết bị và các vật liệu oxit kim loại chuyển tiếp lai hóa graphene cho thấy tiềm năng lưu trữ cùng tốc độ phản ứng điện hóa khá nhanh (xạc nhanh). Với sự đa dạng trong thiết kế cấu trúc, tổng hợp từ nguyên vật liệu ban đầu rẻ tiền, đây sẽ là lớp vật liệu điện cực Dương thân thiện với môi trường, trách được việc khai thác mỏ gây ô nhiễm môi trường của các kim loại chuyển tiếp độc hại như coban trong pin ion liti và chì trong pin acid chì đang sử dụng hiện nay. 

GS.TS Nguyễn Thị Lang (áo vàng) chụp ảnh lưu niệm với TS Trần Thị Kim Chi, một trong 3 nhà khoa học nữ nhận giải thưởng. Ảnh: Hoàng Toàn

 TS Trần Thị Kim Chi là tác giả của 52 bài báo quốc tế, 23 bài báo trong nước và chủ trì 8 đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở và quốc gia với hướng nghiên cứu trọng tâm trong lĩnh vực quang – điện tử, và gần đây là nghiên cứu chế tạo cửa sổ điện sắc kết hợp với lưu trữ năng lượng. 

PGS.TS  Nguyễn Thị Ái Nhung

Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, Sản xuất và Chuyển giao Công nghệ, Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Khoa học Công nghệ

Trưởng Bộ môn Hóa lý, Khoa Hóa học, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế 

PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung chia sẻ về dự án tại Lễ trao giải. Ảnh: Hoàng Toàn

Đề kháng kháng sinh đang làm giảm khả năng phòng và điều trị các bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn, virus và ký sinh trùng gây ra. Trong khi đó, các loại thuốc hiện hành thường không đủ hiệu quả để khắc phục tốc độ đột biến của mầm bệnh, vi khuẩn, virus, và sự đề kháng kháng sinh. Do vậy, việc tìm ra các hợp chất tự nhiên có tiềm năng kháng khuẩn, ức chế virus, đóng vai trò là kháng sinh tự nhiên có khả năng thay thế thuốc hiện hành đang trở thành tâm điểm trong nghiên cứu tổng hợp và bào chế thuốc đặc trị giúp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả.

Nghiên cứu của PGS.TS. Nguyễn Thị Ái Nhung sẽ hướng đến việc Nghiên cứu về khả năng kháng khuẩn và ức chế hội chứng bệnh từ cây dược liệu đặc hữu ở Việt Nam, tìm ra mối tương quan giữa hợp chất tự nhiên và cấu trúc protein. Mục tiêu của nghiên cứu là sàng lọc các hợp chất tự nhiên từ một số cây dược liệu mới và đặc hữu tại Việt Nam như Gừng đen, Trứng nhện, Tỏi đá Phong Điền, Bồ công anh Việt Nam, nấm dược liệu… và khảo sát chi tiết cấu trúc, tính chất hóa học, tính chất dược lý và hoạt tính sinh học của hợp chất tự nhiên. Từ đó đánh giá khả năng ức chế vi khuẩn và hội chứng bệnh (Alzheimer, tiểu đường, …) của các hợp chất tự nhiên và so sánh với thuốc đối chứng bằng tính toán hóa lượng tử kết hợp với các kỹ thuật mô phỏng hiện đại để tìm ra mối tương quan giữa cấu trúc hóa học và hoạt tính sinh học của các hợp chất này. 

Kết quả nghiên cứu của đề tài là hướng đến việc xây dựng bộ dữ liệu về cấu trúc, tính chất của hợp chất tự nhiên tiềm năng trong ức chế vi khuẩn và một số hội chứng bệnh, làm cơ sở khoa học đáng tin cậy cho các nghiên cứu chuyên sâu về dược chất thiên nhiên và hóa dược để bào chế thuốc có nguồn gốc tự nhiên ứng dụng trong phòng và hỗ trợ điều trị bệnh, giúp nâng cao sức khỏe cộng đồng.  Đề tài của PGS. TS. Ái Nhung được đánh giá là có ý nghĩa trong việc đóng góp các chất có hoạt tính sinh học cho kho tàng hóa học các hợp chất thiên nhiên, gợi mở những vấn đề thú vị cho nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm và, tạo cơ sở ứng dụng dữ liệu tính toán áp dụng đối với các hợp chất trong nghiên cứu y sinh, dược học. 

PGS. TS Nguyễn Thị Ái Nhung

PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung đã công bố 37 công trình Quốc tế trong đó có 27 công trình đứng tên đầu, là đồng tác giả của 03 sách chuyên ngành, chủ nhiệm 04 đề tài nghiên cứu khoa học.

Tôn vinh sự đam mê, những đóng góp và sự không khuất phục trong khoa học của các nhà khoa học nữ, ông Benjamin Rachow, Tổng Giám đốc L’Oréal Việt Nam khẳng định: “Chương trình giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học đã đẩy lùi những giới hạn và tạo ra những tác động tích cực đến cuộc đời của hàng nghìn nhà nghiên cứu mà những khám phá của họ đang thay đổi cuộc sống của hàng triệu phụ nữ và nam giới trên khắp thế giới”.

PGS.TS Hồ Thị Thanh Vân, nhận Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) cấp quốc gia năm 2019 và quốc tế năm 2022 mong muốn Chương trình Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) tiếp tục đồng hành với hành trình nghiên cứu của các nữ khoa học. Ảnh: Hoàng Toàn