Nhà văn, nhà biên kịch Lê Phương tên thật là Nguyễn Văn Tiến, sinh năm 1933 tại làng Thiết Úng, thôn Vân Hà, huyện Đông Anh, TP Hà Nội.

Nhà văn Lê Phương trong những ngày tháng cuối cùng dù phải ngồi trên xe lăn, nhưng ông vẫn có một cuộc sống rất sinh động. Ảnh: FBNV.

Cha ông mất khi ông chưa lọt lòng, 3 tuổi mẹ lại đi bước nữa, Nguyễn Vĩnh Tiến lớn lên trong sự đùm bọc của đại gia đình, họ hàng. Có lẽ bởi vậy, nỗi buồn, sự cô đơn dường như thấm đẫm và lặn vào tiềm thức của ông, khiến cho ông dù có vẻ ngoài mạnh mẽ lại dễ dàng rơi nước mắt vì một tiếng ru hời.

Năm 16 tuổi, Nguyễn Vĩnh Tiến nhập ngũ. Năm 20 tuổi, ông được cử gia nhập đơn vị khảo sát chuẩn bị chiến trường cho Chiến dịch Điện Biên Phủ. Năm 23 tuổi, ông lại hoạt động trong vai trò một chiến sĩ đặc tình thuộc Cục Bảo vệ chính trị Bộ Quốc phòng.

Từ công việc chỉ huy đội Thanh niên xung phong (tên gọi của lực lượng TNXP thời điểm 1953) làm nhiệm vụ mở đường lên Điện Biên, Nguyễn Văn Tiến đã viết nên truyện ký "Thử lửa" với bút danh Lê Phương. Truyện ký được in trên báo Cứu Quốc Quân và gây được chú ý với sức viết mãnh liệt, tươi mới…

Năm 1960, ông trở thành nhà báo rồi nhà văn chuyên viết về công nhân. "Bất khuất" là cuốn tiểu thuyết đầu tiên về vùng mỏ của Lê Phương được Nhà xuất bản Lao Động in lần đầu năm 1963. Trong cuốn tiểu thuyết, những hoạt động rất nhiều chất phiêu lưu bí ẩn của các chiến sĩ cách mạng hoạt động trong phong trào công nhân đã được mô tả cực kỳ hấp dẫn, giàu chất điện ảnh đến ngạc nhiên với những tình huống kịch chặt chẽ, đầy kịch tính.

Từ năm 1963-1978, Lê Phương đã cho ra đời khoảng 7 cuốn tiểu thuyết về đủ các lĩnh vực liên quan đến kiến thức chuyên môn sâu như "Pháo đài 44" (về các chiến sĩ pháo cao xạ bảo vệ cầu Hàm Rồng, 1965); "Thung lũng Cô Tan" (địa chất, 1973); "Bạch Đàn" (lâm nghiệp, 1975); "Ngã ba thời gian" (thủy lợi, 1978); "Bông mai mùa lạnh", "Vết xích đường mòn"…

Lê Phương bắt đầu bước sang lĩnh vực điện ảnh với vai trò tác giả kịch bản vào năm 1977. Ông viết không nhiều, nhưng mỗi bộ phim được làm từ kịch bản của ông đều để lại những ấn tượng mạnh mẽ cho khán giả. Đó là những bộ phim như: "Nơi gặp của tình yêu", "Câu lạc bộ không tên", "Cơn lốc biển", "Biệt động Sài Gòn" 4 tập (cùng với Nguyễn Thanh)… đều được nhớ đến như những bộ phim mẫu mực của điện ảnh cách mạng Việt Nam.

Từ sau năm 1990, Lê Phương bắt đầu chuyển sang viết kịch bản phim truyền hình dài tập và cũng gặt hái được nhiều thành công với những kịch bản phim "Giọt nước mắt giữa hai thế kỷ", "Sống mãi với Thủ đô", "Con nhện xanh", "Ngã ba thời gian"… Ông đồng thời cũng được xem là "người thầy không đứng trên bục giảng" của nhiều biên kịch có tên tuổi như Hoàng Nhuận Cầm, Trịnh Thanh Nhã…

Người bạn đời của ông là nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã. Họ luôn yêu thương, cùng nhau sáng tạo nên những kịch bản phim để lại nhiều dấu ấn trong lòng công chúng.