Tạp chí Phụ nữ Mới trân trọng giới thiệu cuộc trò chuyện với PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân, nhà nghiên cứu văn hóa đô thị, Chủ tịch Hội hữu nghị Việt Nam - Đông Nam Á TP.HCM,  xoay quanh các chủ đề nóng như chuyển đổi xanh, đô thị thông minh, văn hóa cộng đồng và ngoại giao nhân dân.

Những chia sẻ dưới đây là một lời nhắc mạnh mẽ rằng: Phát triển bền vững phải bắt đầu từ con người từ bữa cơm gia đình, cộng đồng dân cư đến sự dấn thân của người phụ nữ trong kiến tạo xã hội.

PGS. TS Phan Thị Hồng Xuân

• Phát triển bền vững & Chuyển đổi xanh: Hành trình không thể chỉ là khẩu hiệu

Theo PGS, đâu là những thách thức lớn nhất để Việt Nam thực hiện thành công cam kết Net Zero vào năm 2050?

Cam kết Net Zero đến 2050 là một mục tiêu lớn và đầy ý nghĩa, song cũng đi kèm nhiều thách thức. Trước hết là vấn đề về năng lực thể chế làm sao để điều phối hiệu quả giữa các ngành, các cấp. Thứ hai là hạn chế về tài chính và công nghệ, nhất là khi doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn gặp khó trong tiếp cận mô hình xanh. Và cuối cùng, là thách thức về thay đổi nhận thức từ người dân cho đến cán bộ quản lý để chuyển đổi xanh không dừng lại ở khẩu hiệu mà trở thành hành động thực tiễn.

Trong chuyển đổi xanh, PGS đánh giá vai trò của phụ nữ, nhất là nữ trí thức như thế nào?

Phụ nữ, đặc biệt là nữ trí thức, đóng vai trò trung tâm trong việc xây dựng các thói quen sống bền vững từ quản lý tiêu dùng đến giáo dục con trẻ và tham gia hoạch định chính sách. Khi phụ nữ được trao quyền, họ không chỉ là người nội trợ mà còn là nhà giáo dục, nhà nghiên cứu, nhà hoạt động cộng đồng. Họ có khả năng lan tỏa mạnh mẽ tinh thần sống xanh ngay từ gia đình ra đến xã hội.

Vậy đâu là giải pháp khả thi giúp từng hộ gia đình tiếp cận chuyển đổi xanh một cách thực chất, không hình thức?

Đầu tiên là cần chính sách ưu đãi cụ thể, dễ tiếp cận ví dụ như hỗ trợ lắp điện mặt trời, phân loại rác tại nguồn. Thứ hai là truyền thông hiệu quả, để người dân hiểu rằng sống xanh không phải điều xa vời, mà bắt đầu từ những hành động nhỏ: tiết kiệm điện, tiêu dùng có trách nhiệm, tái sử dụng sản phẩm… Và quan trọng không kém là giáo dục học đường để nuôi dưỡng tư duy bền vững từ sớm.

PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân tặng quà cho Thứ trưởng Bộ ngoại giao Malaysia nhân chuyến thăm TP. HCM của ông dự lễ kỷ niệm 50 năm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.

• Giữ gìn văn hóa, lan tỏa sự nghĩa tình trong phát triển đô thị.

PGS từng nói “giữ gìn bữa cơm gia đình” là một chính sách mềm để phát triển xã hội. Điều này có ý nghĩa gì trong bối cảnh đô thị hóa?

Giữa nhịp sống đô thị hối hả, bữa cơm gia đình không chỉ là sinh hoạt thường nhật mà còn là không gian kết nối, nuôi dưỡng cảm xúc, truyền thụ giá trị và giáo dục nhân cách. Giữ gìn bữa cơm chính là giữ gìn nền tảng văn hóa - xã hội, là cách thiết thực để giảm thiểu những rạn nứt trong gia đình hiện đại, góp phần ổn định và phát triển xã hội bền vững.

Theo PGS, rào cản nào khiến tiếng nói phụ nữ trong quy hoạch đô thị còn mờ nhạt?

Một phần đến từ định kiến giới và tư duy quy hoạch còn thiên về kỹ thuật. Phụ nữ ít được lắng nghe trong các quyết sách lớn vì vẫn tồn tại quan niệm “việc xây dựng là của đàn ông”. Trong khi đó, phụ nữ chính là người hiểu sâu sắc nhất về nhu cầu sống  từ giao thông, trường học, đến không gian công cộng. Cần tạo điều kiện để họ tham gia quy hoạch  không chỉ ở vai trò phản biện mà cả ở vị trí quyết sách.

PGS kỳ vọng gì ở thế hệ nữ trí thức trẻ hiện nay?

Tôi kỳ vọng họ là lực lượng tiên phong xây dựng một xã hội nhân văn, sáng tạo và bền vững. Thế hệ nữ trí thức trẻ cần tự tin, dấn thân và không ngừng học hỏi, để vừa gìn giữ giá trị truyền thống, vừa góp phần định hình những giá trị mới phù hợp với thời đại toàn cầu hóa và đô thị hóa.

PGS. TS Phan Thị Hồng Xuân tặng hoa cảm ơn các tổng lãnh sự ASEAN tham gia trong chương trình giao lưu văn hóa Asean với chủ đề: Hạnh phúc cùng trà 2025

• ASEAN & Ngoại giao nhân dân: Sức mạnh mềm trong hội nhập

PGS đánh giá thế mạnh nào của Việt Nam nổi bật trong cộng đồng ASEAN hiện nay, nhất là trong dịp kỷ niệm 30 năm gia nhập (1995–2025)?

Từ một thành viên mới, Việt Nam đã trở thành một quốc gia tích cực, có trách nhiệm và sáng tạo trong ASEAN. Điểm mạnh của Việt Nam là khả năng kết nối giữa các thành viên trong khối và giữa ASEAN với thế giới. Ngoài ra, chúng ta có tiềm năng lớn trong thúc đẩy hợp tác xanh, phát triển bao trùm và quảng bá văn hóa Đông Nam Á. Ngoại giao nhân dân cũng là một thế mạnh mềm giúp Việt Nam củng cố vị thế và tạo dựng lòng tin chiến lược.

Giới trẻ Việt Nam có vẻ còn xa lạ với ASEAN. Làm sao để ASEAN gần gũi hơn với họ?

Cần “bình dân hóa” ASEAN thông qua các hoạt động thực tiễn như du lịch, học bổng, giao lưu thanh niên, văn hóa nghệ thuật. Đồng thời, cần lồng ghép kiến thức ASEAN vào giáo dục phổ thông và đại học. Khi giới trẻ được trải nghiệm thực tế, ASEAN sẽ trở nên gần gũi hơn.

Vai trò của giao lưu nhân dân trong ngoại giao đa phương sẽ được phát huy ra sao?

Ngoại giao nhân dân là cầu nối mềm nhưng bền vững. Nó tăng cường hiểu biết, củng cố lòng tin và tạo nền tảng cho hợp tác chính thức. Việt Nam nên tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động của hội hữu nghị, tổ chức xã hội dân sự, trường đại học… để lan tỏa hình ảnh một đất nước hội nhập, thân thiện và có trách nhiệm.

PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân dẫn đoàn sinh viên trường Đại Học Khoa học Xã hội và Nhân Văn - Đại Học Quốc Gia - HCM giao lưu văn hoá tại trường ĐH UTM Malaysia 5/2025

• Đô thị thông minh và văn hóa cộng đồng: Đừng quên yếu tố con người

Theo PGS, những giá trị truyền thống nào cần được giữ gìn trong quá trình phát triển đô thị?

Đó là lối sống “nghĩa tình”, tinh thần cộng đồng, văn hóa hiếu khách và các không gian như đình làng, chợ truyền thống, sân chơi chung. Đô thị không chỉ là hạ tầng, mà còn là ký ức là nơi ghi dấu những giá trị văn hóa của người dân bản địa.

Việc phát triển đô thị thông minh liệu có quá thiên về công nghệ, thiếu yếu tố con người?

Đúng vậy! Đô thị thông minh không chỉ là camera hay wifi miễn phí. Đó phải là nơi người dân được lắng nghe, tôn trọng và sống hòa hợp với môi trường văn hóa của mình. Công nghệ chỉ là công cụ, con người mới là trung tâm.

Nếu được chọn một yếu tố nền tảng để xây dựng “đô thị nghĩa tình”, PGS sẽ ưu tiên điều gì?

Tôi chọn giáo dục cộng đồng. Khi người dân hiểu biết, nhân ái và có trách nhiệm, thì mọi mô hình quy hoạch hay chính sách sẽ được tiếp nhận một cách tích cực. Đô thị nghĩa tình không thể xây dựng bằng bê tông, mà phải bắt đầu từ trái tim con người.

Xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân đã dành thời gian chia sẻ những góc nhìn sâu sắc, đầy tâm huyết và nhân văn với Tạp chí Phụ nữ Mới. Những quan điểm của PGS không chỉ góp phần làm sáng rõ vai trò của phụ nữ trong phát triển bền vững và chuyển đổi xanh, mà còn mở ra nhiều suy ngẫm về hành trình gìn giữ bản sắc văn hóa trong đô thị hiện đại.