Ảnh minh họa: ITN

Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đang công bố dự thảo Nghị định hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Dự thảo này tập trung vào bốn nhóm nội dung: thông tin, thống kê, đánh giá, chuyển đổi số và các vấn đề chung liên quan tới tổ chức KH&CN. Trong đó, phần quy định điều kiện thành lập, thẩm quyền và quyền hạn của các chủ thể đang thu hút nhiều sự quan tâm.

Theo dự thảo, tổ chức KH&CN muốn được thành lập phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về pháp lý, nhân lực, cơ sở vật chất và vốn điều lệ. Điểm đáng chú ý là quy định rất cụ thể về tên gọi, bao gồm tên đầy đủ, tên giao dịch quốc tế và tên viết tắt (nếu có) bằng tiếng Việt, có thể kèm một số chữ cái đặc biệt, chữ số và ký hiệu nhưng phải bảo đảm dễ đọc, dễ phát âm. Tên tiếng nước ngoài được dịch từ tiếng Việt sang ngôn ngữ sử dụng hệ chữ La-tinh, có thể giữ nguyên hoặc dịch nghĩa phần tên riêng.

Quy định này được kỳ vọng sẽ giúp thống nhất cách đặt tên, giảm tình trạng trùng lặp hoặc gây nhầm lẫn giữa các tổ chức. Đồng thời, yêu cầu không sử dụng từ ngữ, ký hiệu vi phạm thuần phong mỹ tục, văn hóa, đạo đức hay quyền sở hữu trí tuệ là cơ sở pháp lý để bảo vệ uy tín và hình ảnh của ngành KH&CN.

Về bộ máy, điều lệ của tổ chức phải xác định rõ mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu, quyền và nghĩa vụ. Người đại diện pháp luật là người đứng đầu tổ chức, được ghi nhận trong điều lệ hoặc quyết định thành lập. Quy định này nhằm bảo đảm tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và khả năng điều hành thống nhất.

Dự thảo quy định rõ mức vốn điều lệ, bao gồm cả tiền mặt và tài sản quy đổi, kèm nguyên tắc tài chính. Với tổ chức công lập, vốn điều lệ do cơ quan có thẩm quyền quyết định; với đơn vị sự nghiệp công lập hoặc doanh nghiệp nhà nước, cần có ý kiến của cơ quan chủ quản trước khi thành lập. Với tổ chức ngoài công lập hoặc có vốn đầu tư nước ngoài, vốn điều lệ do chủ thể thành lập quyết định, nhưng vốn nước ngoài phải đạt tối thiểu 10%.

Về nhân lực, yêu cầu tối thiểu là 5 người có trình độ đại học trở lên làm việc toàn thời gian, trong đó ít nhất 30% có chuyên môn phù hợp với lĩnh vực đăng ký. Đối với tổ chức nghiên cứu, cần có ít nhất một tiến sĩ chuyên ngành phù hợp làm việc toàn thời gian. Người đứng đầu phải có bằng đại học trở lên, năng lực chuyên môn và kinh nghiệm quản lý.

Các chuyên gia cho rằng, tiêu chí nhân lực này sẽ giúp bảo đảm chất lượng hoạt động nghiên cứu, tránh tình trạng thành lập tổ chức nhưng thiếu lực lượng chuyên môn thực thụ. Tuy nhiên, cũng có ý kiến đề nghị linh hoạt hơn với những lĩnh vực nghiên cứu mới, đang cần khuyến khích khởi nghiệp sáng tạo.

Một tổ chức KH&CN hợp pháp phải có quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hợp pháp trụ sở, nhà xưởng, phòng thí nghiệm, thiết bị, tài sản trí tuệ và phương tiện kỹ thuật khác để thực hiện nhiệm vụ. Quy định này gắn trực tiếp với khả năng triển khai nghiên cứu, sản xuất thử nghiệm và chuyển giao công nghệ.

Với tổ chức có vốn nước ngoài, điều kiện bổ sung là mục tiêu và hoạt động không được ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh, phải phù hợp với định hướng phát triển của Việt Nam và được phép đặt trụ sở tại Việt Nam.

Dự thảo phân định thẩm quyền thành lập tổ chức KH&CN khá chi tiết:

Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao thành lập tổ chức thuộc hệ thống của mình.

Thủ tướng thành lập hoặc ủy quyền cho Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ thành lập tổ chức thuộc thẩm quyền.

UBND tỉnh/thành phố thành lập tổ chức công lập thuộc địa phương. Các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp, cơ sở giáo dục, bệnh viện, doanh nghiệp và cá nhân được phép thành lập theo quy định, với điều kiện đối với cơ sở công lập phải có ý kiến chấp thuận của cơ quan chủ quản.

Đáng chú ý, cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền thành lập cũng đồng thời có quyền chia tách, hợp nhất, sáp nhập hoặc giải thể tổ chức KH&CN mà mình thành lập.

Việc đưa ra các tiêu chí chi tiết trong dự thảo nhằm tạo khung pháp lý rõ ràng, minh bạch, góp phần chuẩn hóa và nâng cao chất lượng hệ thống tổ chức KH&CN tại Việt Nam. Khi áp dụng, các quy định này sẽ giúp sàng lọc các tổ chức thiếu năng lực thực tế, đồng thời bảo đảm quyền và nghĩa vụ rõ ràng cho các đơn vị đáp ứng chuẩn mực.

Tuy nhiên, một số chuyên gia cảnh báo rằng yêu cầu vốn điều lệ và nhân sự có thể là rào cản đối với các nhóm nghiên cứu độc lập, startup công nghệ nhỏ hoặc tổ chức xã hội muốn tham gia nghiên cứu ứng dụng. Họ đề xuất cơ chế “cửa mở” cho các mô hình linh hoạt, đi kèm lộ trình đáp ứng tiêu chí sau khi thành lập.

Dự thảo cũng được kỳ vọng sẽ tăng cường tính hội nhập, đặc biệt với các tổ chức có vốn đầu tư nước ngoài. Việc đặt ra ngưỡng vốn tối thiểu và yêu cầu không ảnh hưởng đến an ninh quốc gia giúp kiểm soát chặt chẽ nhưng vẫn mở cửa cho hợp tác quốc tế.

Bộ KH&CN đang đăng toàn văn dự thảo trên Cổng thông tin điện tử của Bộ để lấy ý kiến rộng rãi từ các tổ chức, chuyên gia và công chúng. Các ý kiến đóng góp sẽ là cơ sở để hoàn thiện dự thảo trước khi trình Chính phủ ban hành.

Theo giới quan sát, khi Nghị định chính thức có hiệu lực, hệ thống tổ chức KH&CN của Việt Nam sẽ có bước điều chỉnh lớn, không chỉ về thủ tục pháp lý mà còn về chất lượng nguồn lực, cơ sở vật chất và khả năng hợp tác quốc tế. Đây được coi là bước đi cần thiết để nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ toàn cầu ngày càng khốc liệt.