Rau thì là từ lâu đã xuất hiện quen thuộc trong bữa ăn của người Việt, đặc biệt trong các món canh cá, cháo hải sản hay đồ hấp. Ít ai biết rằng, đằng sau mùi thơm nồng đặc trưng ấy là một “kho dinh dưỡng” với giá trị sức khỏe đáng kể. Thì là, tên khoa học Foeniculum sinense, thuộc họ Apiaceae, là loại thảo mộc lâu năm mà cả thân, lá và hạt đều có thể sử dụng cho mục đích ẩm thực lẫn y học.

Theo các nghiên cứu dinh dưỡng hiện đại, trong 100 gram thì là tươi chứa nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu cho cơ thể. Đáng chú ý nhất là hàm lượng vitamin C, vitamin nhóm B và caroten. Vitamin C đóng vai trò như một chất chống oxy hóa mạnh, giúp tăng sức đề kháng, hỗ trợ tổng hợp collagen và làm chậm quá trình lão hóa da. 

Các vitamin nhóm B tham gia vào chuyển hóa năng lượng, duy trì hoạt động của hệ thần kinh và giảm cảm giác mệt mỏi. Caroten khi vào cơ thể sẽ chuyển hóa thành vitamin A, giúp bảo vệ thị lực và tăng cường sức khỏe niêm mạc đường hô hấp, tiêu hóa.

Bên cạnh vitamin, thì là còn chứa nhiều khoáng chất như canxi, sắt, kali và magiê. Canxi hỗ trợ hệ xương chắc khỏe, sắt giúp phòng ngừa thiếu máu, trong khi kali và magiê góp phần điều hòa huyết áp, duy trì nhịp tim ổn định và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Đặc biệt, mùi thơm đặc trưng của thì là đến từ các hợp chất dễ bay hơi như anethole và limonene - những chất không chỉ tạo hương vị mà còn kích thích tiết dịch tiêu hóa, giúp ăn ngon miệng hơn.

Theo bác sĩ dinh dưỡng Trần Thị Thu Hà (Bệnh viện Bạch Mai), thì là là loại rau hiếm hoi vừa có giá trị ẩm thực vừa mang tính dược liệu nhẹ. “Các hợp chất thơm trong thì là giúp kích thích dạ dày tiết enzym tiêu hóa, rất phù hợp với người ăn uống kém hoặc hay đầy hơi. Tuy nhiên, do tính ấm và mùi nồng, không nên lạm dụng, đặc biệt với những người có cơ địa dễ nóng trong”, bác sĩ Hà khuyến cáo.

Trong y học cổ truyền, thì là có vị cay, tính ấm, tác động lên kinh can, tỳ, thận và vị. Loại rau này được cho là giúp ôn trung, tán hàn, điều hòa khí huyết, hỗ trợ giảm các triệu chứng như đầy bụng, ợ hơi, chán ăn do tỳ vị hư hàn. Một số tài liệu còn ghi nhận thì là có thể hỗ trợ cải thiện cảm lạnh nhẹ do phong hàn ở giai đoạn sớm.

Dưới góc nhìn y học hiện đại, thì là mang lại ít nhất bốn lợi ích rõ rệt. Thứ nhất, hỗ trợ tiêu hóa và cải thiện chức năng đường ruột nhờ chất xơ và tinh dầu tự nhiên. Thứ hai, tăng cường hệ miễn dịch nhờ vitamin C và các chất chống oxy hóa. Thứ ba, bảo vệ tim mạch thông qua việc điều hòa huyết áp và giảm cholesterol. Thứ tư, một số nghiên cứu cho thấy anethole trong thì là có tác dụng kháng khuẩn nhẹ, giúp duy trì sự cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Dù được xem là “rau thuốc”, thì là không phù hợp với tất cả mọi người. Do tính ấm, ăn quá nhiều có thể gây nóng trong, khô miệng, đau họng. Người có cơ địa nhiệt, âm hư nội nhiệt nên hạn chế. Lượng khuyến nghị chỉ nên khoảng dưới 100 gram mỗi lần ăn. Phụ nữ mang thai cần thận trọng vì thì là có tác dụng điều hòa khí huyết; người có tiền sử dị ứng với tinh dầu hoặc mắc bệnh dạ dày, tá tràng cũng nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thường xuyên.

Để giữ trọn giá trị dinh dưỡng, thì là nên được chế biến nhẹ nhàng như xào nhanh, trộn salad, hấp hoặc cho vào món ăn ở giai đoạn cuối. Tránh nấu ở nhiệt độ cao quá lâu vì sẽ làm bay hơi tinh dầu và phá hủy vitamin.

Rẻ tiền, dễ mua và đa công dụng, thì là xứng đáng có mặt thường xuyên trong bữa ăn gia đình. Tuy nhiên, ăn đúng cách, đúng lượng và phù hợp với thể trạng mới là chìa khóa để biến loại rau gia vị quen thuộc này thành “vị thuốc xanh” thực sự cho sức khỏe.