Đền Trần – Chùa Phổ Minh là một trong những di tích tiêu biểu, mang đậm dấu ấn thời Trần không chỉ ở Ninh Bình mà còn trên toàn quốc. Năm 2012, quần thể này đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt và đến năm 2014, Lễ hội Đền Trần Nam Định (nay thuộc phường Nam Định, tỉnh Ninh Bình) được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Hình ảnh một lễ rước tại Đền Trần; Ảnh: Bá Dương

Từ xưa, lễ hội Đền Trần không chỉ là nơi tưởng nhớ công đức các vị vua Trần và Đức Thánh Trần Hưng Đạo mà còn là dịp cộng đồng tái hiện đời sống văn hóa, phong tục dân gian, trong đó có nghi lễ rước lễ vật, một nét đặc sắc lâu đời vẫn được lưu truyền trong dân gian. Câu ca "Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ" vẫn vang vọng như một lời nhắc nhớ về ngày hội lớn của vùng đất Thiên Trường.

Tiếp nối truyền thống ấy, ngày 11/10  (20/8 âm lịch) Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực tỉnh Ninh Bình sẽ phối hợp cùng Ban tổ chức lễ hội, UBND phường Nam Định và Ban quản lý di tích Đền Trần – Chùa Tháp tổ chức Nghi lễ ẩm thực – Lễ dâng cỗ với sự tham gia của hàng chục nghệ nhân, doanh nghiệp ẩm thực đến từ nhiều tỉnh thành.

Lễ rước cỗ diễn ra từ 9h sáng, khởi đầu bằng đoàn rước gồm 25 người gánh cỗ từ Nhà văn hóa thôn Hóp về đền Trần. Theo kế hoạch, đi đầu là đội nhạc lễ, múa lân, theo sau là các hiệp hội, doanh nghiệp, nghệ nhân ẩm thực, thể hiện sự trang trọng, linh thiêng và đầy sắc màu văn hóa truyền thống.

Đúng 10h, nghi lễ dâng cỗ bắt đầu tại đền Thiên Trường với các tiết mục múa, hát văn mở đầu không khí trang nghiêm. Những mâm cỗ đặc trưng vùng Thiên Trường như chả rươi vỏ quýt, cá nướng, ốc om chuối, mắm tép, bánh gai, bánh cuốn làng Kênh, trầu cau, rượu nếp... được chuẩn bị công phu, dâng lên Đức Thánh Trần như lời tri ân và nguyện cầu quốc thái dân an.

Không chỉ mang giá trị tâm linh, mỗi món ăn trong lễ dâng cỗ còn là một câu chuyện lịch sử sống động, như món chả rươi vỏ quýt – món ăn gắn với giai thoại về sự hòa giải giữa hai quan lại dưới triều Trần, được chính sử chép lại và thi nhân Phạm Sư Mạnh ca ngợi. Trong bài “Thiên Trường thư sự” (hộ giá vua về Thiên Trường), Phạm Sư Mạnh đã viết: “Cả xứ mưa bay rươi trắng nõn/ Hai bờ sương xuống quýt vàng hung”. 

Nghệ nhân ẩm thực Lê Thị Thiết, Chủ tịch Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực tỉnh Ninh Bình

Nghệ nhân ẩm thực Lê Thị Thiết,Chủ tịch Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực tỉnh Ninh Bình, cho biết: "Cỗ thì nhà Đền vẫn làm. Nhưng lễ rước ẩm thực và nghi lễ dâng cỗ – những nghi thức mang đậm giá trị tâm linh và chiều sâu văn hóa – thì đã mai một theo thời gian, và giờ đây chúng tôi đang nỗ lực phục dựng lại. Mỗi món ăn không chỉ là sự kết tinh của hương vị mà còn là sự gìn giữ một lát cắt của lịch sử, của đạo lý và truyền thống. Như món chả rươi vỏ quýt – một món ăn độc đáo được lưu truyền từ câu chuyện xưa thời nhà Trần, khi vua khéo léo dùng một đĩa rươi và một quả quýt để hóa giải hiềm khích giữa hai vị quan Tòng Giáo và Cùng Viên. Ẩn sau món ăn ấy là bài học sâu sắc: người dưới nước, kẻ trên cạn – mỗi bên một giá trị, đều đáng trân quý, và đều có thể hòa hợp vì việc nước, vì lòng dân. Ngay trong Đại Việt sử ký toàn thư cũng ghi lại lời vua răn dạy về sự hòa hiếu và nhẫn nhịn. Vì vậy, chả rươi vỏ quýt không chỉ là món ngon cổ truyền mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, của trí tuệ và đạo lý Việt Nam".

Món Chả  rươi

Món cá nướng

 Tại buổi lễ, ba mâm cỗ chính được dâng tại ba đền: Thiên Trường, Cố Trạch và Trùng Hoa, cùng với 10 mâm cỗ lễ từ các đơn vị bạn và 80 mâm cỗ thụ lộc dành cho khách mời và các nghệ nhân tham dự.

Sự kiện không chỉ góp phần bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể quý báu của lễ hội truyền thống mà còn là dịp để giới thiệu, quảng bá tinh hoa ẩm thực vùng đất Thiên Trường – Nam Định – Ninh Bình tới đông đảo công chúng, tạo động lực phát triển du lịch và gìn giữ bản sắc dân tộc.

Nghi lễ dâng cỗ năm nay là một bước tiến mới trong việc kết hợp hài hòa giữa văn hóa tâm linh và văn hóa ẩm thực, tái hiện chân thực một phần nghi lễ cung đình xưa và khẳng định vai trò của ẩm thực trong đời sống tinh thần người Việt.